Din Sosyolojisinde Dini Grup Tipolojileri

Hidayete Erdiren Mezhepler (Conversionist Sects)

Bunun tipik şekli, radikal Hıristiyanlığı temsil eden Evangelik mezhepler- dir. Bunların dış dünyaya cevabı şudur; dünya bozulmuştur çünkü insan bozulmuştur. Eğer insan değişirse dünya da değişecektir. Bu tarz bir mez- hep sosyal refah programlarıyla ya da sosyal problemlere siyasi çözüm- ler bulmakla fazla ilgilenmez. Hatta onlara aktif bir şekilde düşman da olabilir. Onun insan ve olaylara ilişkin hükmü ahlakla ilgilidir çünkü o, insanın eylemlerinden tamamen sorumlu olduğuna inanır. O, çevre etkisi- nin davranışlar üzerindeki etkisini ya da diğer determinist izahları kabul etmez. Bunların tipik faaliyetleri dini yeniden canlandırmak ve kalaba- lık toplantılar düzenlemektir. Bunlar kapı kapı dolaşarak din anlatmayı tercih etmezler. Buradaki liderler topladıkları grubu harekete geçirir ve fertleri hidayete erdirmek için kitle ikna metotlarını kullanırlar. Grup için- deki baskın görüntü duygusallıktır fakat bu vecd düzeyinde değildir. The Salvation Army, The Assemblies of God ve diğer Pentacostal hareketler bu mezhebe örnek gösterilebilir (Wilson, 1969: 364,365).

İnkılâpçı Mezhepler (Revolutionary Sects)

Hıristiyanlık geleneğindeki eskatolojik hareketlerdeki mezhep tiplerin- den birisi de budur. Onun dış dünyaya doğru cevabı; şu anki sosyal düze- nin baskısından kurtulma arzusu şeklinde özetlenebilir. Tanrı’nın idaresi altında yeni bir düzen beklerler. İktidarı dostça elde etmeyi ve Tanrı’nın temsilcisi olmayı arzu ederler. Bir ve aynı tip sosyal reforma ve ani deği- şime karşıdırlar. Dünyayı determinist bir şekilde izah etme eğilimindedir- ler. Bu mezheplerin üyeleri kehanet tarzı faaliyetlerle ilgilenirler. Bunları kutsal metinlerle, mezhebin kehanetleriyle ve çağdaş olaylarla kıyaslarlar. Onlar gelecek hakkında beklenen olaylarla ilgili batıni tartışmaları teşvik ederler. Bu tarz mezheplere katılma izni herkese verilmez. Onların toplan- tıları heyecansız bir tarzdadır. Tanrıya sade ve duygusuz bir şekilde dua ederler. Okudukları İncile’e ait metinler doğrudan eskatolojiye ait ya da anlaşılması güç metinlerdir. Tanrı’yı kutsal bir diktatör ya da bir lider gibi görürler. Kendilerini Tanrı’nın aletleri olarak görürler ve her an O’nun iş ve arzularını yansıtan emirler, tecelliler beklerler. Jehovah’s Witnesses, Christadelphians ve The Fift Monarchy Men grupları bu mezhebin tipik örnekleridir. (Wilson, 1969: 365,366).

İçe Dönük Mezhepler (İntroversionist Sects)

Aşırı dindar mezhepler içe dönük mezhep tipini oluşturmaktadır. Onların dünyaya cevabı; ne insanları dine döndürmek ne de dünyayı dönüştür- mektir. Onlar sadece kişisel kemalata ulaşabilmek için dünyadan el etek çekiyorlar. Bunlar sosyal reformlara, bireysel hidayetlere ve sosyal dev- rimlere tamamen ilgisizdirler. Bunların hiçbirisi onlar için önem taşımaz. Bu gruplar eğer Hıristiyan ise, İncil metnine büyük ağırlık verirler. Bunlar kendilerine bağlı olanlara üzerlerindeki kanuna uymalarını ve dünyadan uzak durmalarını tavsiye ederler (Wilson, 1969: 366,367)

Özel Bilgi Mezhepleri (Manipulationist Sects)

Daha önce bunlar tarafımızdan gnostik yani, ruhani sırları bildiğini iddia eden mezhepler olarak tanımlanmıştı. Bunlar özel ve farklı bilgi üzerinde odaklaşırlar. Kendilerini temel olarak dış dünyanın karşısında tanımlarlar fakat onun hedeflerini kabul ederler. Global toplumdaki kültürel sorun- lara karşı sık sık daha fazla manevileşmiş çözümler önerirler. Onlar bunu başarmak için tek yolun özel bilgiyi kullanmak olduğunu iddia ederler. Sağlık, zenginlik, mutluluk ve sosyal prestij getirecek tek gerçek yol bu- dur. Bunlar her ne kadar dünyevi aktiviteleri yeniden yorumlasa da kül- türel gayelere ulaşmak için özel teknikler ve sözlü modeller önerirler. Bu hareketlerde grup hayatı çok düşük bir düzeydedir. Onların gnostikliği kişisel değildir. Herhangi biri onu elde edebilir ve kendi amaçları için onu kullanabilir, bunun için grupla herhangi bir ilişki ya da mistik bir süreç şart değildir. Grup üyeleri bir araya gelince fazla dua ve ibadet faaliyeti görülmez. Bunlar Evangelik metinleri kullanırlar. Kişisel kurtuluş düşün- cesi çok düşük düzeydedir. Burada Tanrı ya da O’nun otoritesi ile de her- hangi bir duygusal ilişki yok gibidir. Bunlar eskatoloji ile çok az ilgilenirler. Daha çok bu dünyadaki sonuçlarla ilgilenirler. Onlar genellikle hâlihazır mutluluklarını arttırmaya odaklanırlar. Bu tip mezhepler yaygın olarak Hıristiyan ülkelerde görülür. Christian Scientists, Unitarians, Psychiana, Scientology ve Rosacrucians bu tip mezheplere örnek verilebilir (Wilson, 1969: 367, 368).