41.ÇOCUKLUK DÖNEMİ DİNDARLIĞI Dindarlığın Gelişimi

Elkind Teorisi
D. Elkind, genel psikolojik gelişim süreçleri içinde meydana gelen değişimleri dikkate alarak çocukluk dönemi dinî gelişiminde gözlemlenen karakteristik özellikleri belirleyerek, Piaget teorisini ilk olarak dinî gelişime uygulamış ve bu konuda önemli teorilerden birini geliştirmiştir. Elkind, bebeklikten ergenlik dönemine kadar dinî gelişimle ilgili aynı zamanda kendiliğinden ortaya çıkan dört bilişsel ihtiyaca karşılık gelen dört aşama teklif etmiştir. Bu aşamaların her birinde dinin farklı bir yönü bu ihtiyaçları karşılamakta ve bu şekilde dinî sistem bireyin zihninde adım adım daha karmaşık bir hale gelmektedir.
1.    Evre: Korunma/himaye arayışı (0-2 yaş): Bu birinci aşama, bebeklerin nesnenin devamlılığı konusundaki algı noksanlığı fikrine dayanmaktadır. Elkind, obje kaybıyla ilgili yeteneğin, süreklilik arayışı yönünde bir ihtiyaç ortaya çıkardığını ve bunun “değişen bir dünyanın tam ortasında bulunan insan için hayat boyu süren bir süreklilik arayışına dönüştüğünü” ifade etmiştir. Zaman içerisinde “insanların ölümlülüğü” tecrübesini elde eden çocuğun daha önceden nesnenin sürekliliğine yönelik olan arayışları, bu sefer hayatın sürekliliğine yönelmektedir Bu noktada din, zaten korunmasız bir durumda olan küçük insana, hazır bir çözüm sunmakta, hayatın sürekliliği ile ilgili problemin cevabı, din tarafından verilmektedir. Elkind’e göre, birey hangi yaşta olursa olsun Tanrı kavramının kabul edilmesiyle birlikte Tanrı’nın ölümsüzlüğü fikrine katılmakta ve böylece, bebeklik döneminde başlayan hayatın sürekliliği problemini çözümlemektedir.
2.    Evre: Temsil arayışı (3-6 yaş): Okul öncesi yıllarda başlayan bu arayış, çocukların yaşça büyümesiyle kendileri dışındaki fiziksel ve sosyal çevreyle karşılıklı etkileşimlerini düzenlemede kullanabilecekleri zihinsel bir temsil geliştirme zorunluluğunun ortaya çıkmasıyla alevlenmektedir. Son derece önemli olan bu temsil türlerinin ikisi, zihinsel imajlar ve dildir. Süreklilik arayışında olduğu gibi, temsil arayışı da bir kez başladıktan sonra hayat boyu devam eden bir özelliğe sahiptir. Çocuk Tanrı’nın varlığını kabul eder etmez, O’nu temsil edecek şeyler bulmak zorunluluğu hissetmekte ve temsil arayışı bazı özel sorunlara neden olmaktadır. Maddesel, uzaysal veya zamansal sembollerden hangisini geliştireceği konusunda sıkıntı yaşayan çocuğun imdadına dinler yetişmektedir. Zira dinler, basit bir Tanrı kavramı sunmaktan ziyade, onu temsil edecek sembolleri de bildirmektedir.
3.    Evre: İlişki arayışı (7-12 yaş): Okul dönemine tekabül eden bu evrede, 6¬7 yaşlarında itibaren çocuklar, sayı ve mantık kurallarını çevrelerinde gözlemledikleri olaylar ve olgular arasında ilişkiler kurma konusundaki arayışlarında bir araç olarak kullanmaya başlamaktadırlar. Bu tema din ile ilişkilendirildiğinde, Tanrı’yı ve Kutsal kitaplardaki Tanrı imajlarını kabul eden çocuklar, artık şimdi Tanrı’yla nasıl bir ilişki kuracağı problemiyle karşı karşıyadırlar. Bu konuda hazır bir çözümün olmaması durumunda, çocuklar kendilerine göre geçici birtakım çözümler
üretmektedir. Ancak dinler bireylerin Tanrı’yla nasıl ilişki kurabileceğini bildirmiştir.
4. Evre: İdrak arayışı (Ergenlik dönemi): Ergenlik dönemi boyunca birey, sadece ilişki kazanımının ötesine geçerek, basit çıkarımlardan çok daha üstün yeni bir zihinsel sistemin devreye girmesiyle kuramsal düşünme yeterliliğini geliştirmektedir. Kendi iç dünyasına yönelen çocuk, başkalarının duygu ve düşüncelerini dışsal objeler olarak algılamakta ve onları denemeye ve üzerlerinde düşünmeye başlamaktadır. Ergenler bu yeterlilikleriyle birlikte, gözlemlediği ilişkilerin arka palanında yatan sebepleri yakalamak için tahminler yürütmeye başlamaktadırlar. Kendileri de dâhil olmak üzere insanların niçin böyle davrandıklarını, davranış¬larının arkasındaki motivleri açıklamak isteyen bireylerin bu tam idrak arayışı, hayatta mevcut birçok şeyin açıklanamaz görüntüsünden dolayı şaşırtıcı olabilmektedir. Elkind’e göre, insanların tam idrak arayışına meydan okuyan şeylerle ilgili açıklamalar yapan dinler, bu konuda insanlara bazı çözümler sunmaktadır.
Çocukluk dönemi dinî gelişim teorileri hakkında ayrıntılı bilgi için Faruk
Karaca’nın Dinî Gelişim Teorileri kitabını okuyunuz.