Kurumların Sınıflandırılması

 

Nesneleri, olayları ve olguları kendilerine atfedilen özellikler ve bu özelliklerin bir tip oluşturmasına göre sınıflandırırız. Bir tip oluşturan varlıklar bütünü (model), her bütün de parçaları arasındaki ilişkiye (fonksiyon) göre kendine özgü bir yapıyı ve kendi içerisinde de bir bütünü oluşturan bu modeller aynı zamanda başka modellerle birlikte topyekün toplumsal yapıyı oluştururlar. Her defasında bu modeller arasında fonksiyonel bir ilişki vardır. Kurumlar da böyledir. Bu nedenle kurumları:

     Karşıladıkları temel ihtiyaçlara
     Gördükleri iş ve önemlerine
     Yapılarına göre sınıflandırmak mümkündür.

Mesela temel ihtiyaçların ilk ve birinci derecede giderildiği yer aile kurumudur. Cinsi içgüdünün tatmini, toplumun biyolojik yenilenmesi, bağlanma ihtiyaçları aile kurumunun temelini teşkil eder. Ekonomik kurumlar insanın fiziki varlığının devamı için muhtaç olduğu vasıtaların üretimi ve değişimi, görevlerini görür. İnanma ihtiyacının tatmini, iç huzurun sağlanması ve kulun aşkın varlık (Tanrı) katındaki durumunun yorumlanması da dinle mümkün olur. Ferdin sosyalleşmesi; sosyo-kültürel normları benimseme, davranış kazanma, değiştirme ve geliştirme, sosyal mobilite, öğrenme ihtiyaçlarının karşılanması eğitim kurumlarını doğurur. Devlet ise belli bir toplumda (millet adı verilen sosyal grubun üyeleri arasındaki) yönetme ve yönetilme davranışlarının, belli bir otorite etrafında organize olmasından doğan kurumdur. Devlet kurumu kamu hayatının mümkün kılınması ile ilgilidir. Devlet kurumları iç ve dış saldırılara karşı toplum üyelerini korumak zorundadır. Toplumun üyelerinin birbirlerine karşı hakkını ve hukukunu korumak ise hukuk kurumlarının görevidir. Bütün bunları toplum adına yürütmek, yasaları çıkarmak ve yürütmek, hükümet ve politika kurumlarının kurulmasını gerektirir.Bazı sosyologlar bütün davranış örneklerini kurum olarak kabul ederler. Buna göre kurumlar yukarıda saydığımız temel kurumlardan ibaret değildir. Bu ölçüye göre kurumlar temel kurumlar ve tali kurumlar diye ikiye ayrılır. Temel kurumlar kendilerine en çok sayıda insanın katıldığı, toplumun üyelerinin ortak ve temel ihtiyaçlarını gidermek için kurulmuş kurumlardır. Tali kurumlar ise ana kurumların alt kurumları veya belli sayıdaki insanların ortak ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulmuş kurumlardır. Aynı şekilde toplumda bazı kurumlara daha fazla önem verilir. Mesela Ortaçağ’da dine önem verilmesine karşılık, günümüzde ekonomi kurumları eksen kurum durumundadır.  Aynı şekilde ilkel toplumlarda devlet kurumları o kadar açık olarak mevcut değildi. Daha sonra devlet kurumları önem kazandı. “Devlet baba” ifadesi Türk toplumunda devletin ne derecede önemli olduğunu göstermektedir.
Yükselen değerler eksen kurumları belirler. Mesela dini ve etnik kültürlere dayalı milliyet olgularının gelecekte oluşacak postmodern bir toplumda insanlığın gündemini belirleyeceği iddia edilmektedir.
Hangi kurumların hangi toplumlarda var olduğunu, hangi kurumların eksen kurumlar olduğunu, bütün toplumlarda hangi kurumların ortaklaşa bulunduğunu; birbirine benzerliklerini, farklılıklarını tespit etmek için aynı sosyal normların buluştuğu farklı noktaları bir harita üzerinde yerleştirmek yeterlidir. Aynı işlemi tarihi dönemler için de yapmak suretiyle kurumların tarih içerisindeki tiplerini, değişme dönemlerini ve yeni kurumlar oluşturma durumlarını, gelişme alanlarını ve yapılarını tespit edebiliriz. Böylece dünya yüzünde tek eşliliğin, çok eşliliğin, tek tanrıcılığın, çok tanrıcılığın, yazılı yasaların, belirli dillerin, ortakçılığın vb… kategorik olarak haritaları oluşturulabilir.
Karşılaştırmalı bir incelemede, görünüşte birbirleriyle ilişkisi olma-yan çeşitli kurumlarda aynı zamanda dönüşümlerin ortaya çıktığını tespit etmek çok önemli olabilir. Birçok durumlarda bu yolla, kurumların birçoğunda aynı anda değişmeyi doğuran ortak temsile ulaşabiliriz. Böylece çok sayıdaki kurumlar için tarihi inceleme, beklenmedik paralellikleri ortaya çıkararak, bu çeşit problemlerin su yüzüne çıkarılmasına imkân verir. Özellikle konuya tarihsellik açısından yaklaşım sağlar.