Sosyoloji
Ad Bilim Açısından Havza ve Vezirköprü Ağızlarında Oya Adları
Nuh
Doğan – Ad Bilim Açısından Havza ve Vezirköprü Ağızlarında Oya Adları
Doğan – Ad Bilim Açısından Havza ve Vezirköprü Ağızlarında Oya Adları
Oya, Anadolu kadınlarının zevk ve estetik
anlayışını, sanatını, duygularını nakşettiği zengin bir el sanatıdır.
anlayışını, sanatını, duygularını nakşettiği zengin bir el sanatıdır.
Havza ve Vezirköprü ağızlarından derlenen oya
adlarından hareketle Türkçede yeni kavramların adlandırılmasında hangi
unsurların belirleyici olduğu ve hangi kavramların sıklıkla kullanıldığı ortaya
koyulabilir.
adlarından hareketle Türkçede yeni kavramların adlandırılmasında hangi
unsurların belirleyici olduğu ve hangi kavramların sıklıkla kullanıldığı ortaya
koyulabilir.
Sümbül oyası, aşkı ve mutluluğu temsil
ederdi. Yabangülü oyası bulunan yemeniyi kocası gurbete giden kadınlar; bademçiçeği
oyasını sevdiği ile nişanlanan kızlar; erikçiçeği oyasını gelinler; kocası ile
arası çok iyi olan kadınlar çayır-çimen oyası, kocası ile arası iyi olmayan
kadınlar biber ya da biberçiçeği oyası bulunan çember takardı. Kavgalı
oldukları kimselere mezartaşı oyalı çemberler gönderilirdi. Başına gül oyası
veya karanfil oyası takan kadınlar Ben evliyim ya da evlendim.” mesajı
verirdi (Aydın, 2009).
ederdi. Yabangülü oyası bulunan yemeniyi kocası gurbete giden kadınlar; bademçiçeği
oyasını sevdiği ile nişanlanan kızlar; erikçiçeği oyasını gelinler; kocası ile
arası çok iyi olan kadınlar çayır-çimen oyası, kocası ile arası iyi olmayan
kadınlar biber ya da biberçiçeği oyası bulunan çember takardı. Kavgalı
oldukları kimselere mezartaşı oyalı çemberler gönderilirdi. Başına gül oyası
veya karanfil oyası takan kadınlar Ben evliyim ya da evlendim.” mesajı
verirdi (Aydın, 2009).
Biçimin ve rengin belirleyici olduğu
asmayaprâ, bamya oyası, biber oyası, berfin, cevizğabü, ğabahçiçe, ğırçiçe,
yasemen vs. gibi oya adları bitki ve bölümlerinin temel alındığı adlandırmalardan
bazılarıdır.
asmayaprâ, bamya oyası, biber oyası, berfin, cevizğabü, ğabahçiçe, ğırçiçe,
yasemen vs. gibi oya adları bitki ve bölümlerinin temel alındığı adlandırmalardan
bazılarıdır.
Davşanayâ, ğoyungözü, horozdingili, gülibik,
bebekyüzü, bekarkekülü, oülbültükmü, bülbülyuvası ve sarhoşbacâ vs. oyaların
biçimsel bir özelliğinin anlatımında insan, hayvan ve organlarının temel
alındığı dikkat çekici adlandırmalardandır.
bebekyüzü, bekarkekülü, oülbültükmü, bülbülyuvası ve sarhoşbacâ vs. oyaların
biçimsel bir özelliğinin anlatımında insan, hayvan ve organlarının temel
alındığı dikkat çekici adlandırmalardandır.
Yöredeki genç kızların ve gelinlerin
yaşadıkları günlük olaylar, oyalara işlenmiş ve oyalarda anlatım bulmuştur:
anağız oyası, elti eltiye sırt dönmüş, elti eltiye küstü, eltili, ğavecigüzeli,
gülenbebek, ağlayanbebek, üçelti, mektebli ğızlar, çöpçatan, ğaynanadili,
gelinğaynana vs.
yaşadıkları günlük olaylar, oyalara işlenmiş ve oyalarda anlatım bulmuştur:
anağız oyası, elti eltiye sırt dönmüş, elti eltiye küstü, eltili, ğavecigüzeli,
gülenbebek, ağlayanbebek, üçelti, mektebli ğızlar, çöpçatan, ğaynanadili,
gelinğaynana vs.
Celal Bayar gözlü, Demirelin foteri,
Demirelin anahtarı, Tansu Çillerin ete, Ecevit burnu vs. gibi oya adlarında
dönemin siyasetçilerine özgü ve gündem oluşturmuş durumlar anlatım bulmuştur.
Demirelin anahtarı, Tansu Çillerin ete, Ecevit burnu vs. gibi oya adlarında
dönemin siyasetçilerine özgü ve gündem oluşturmuş durumlar anlatım bulmuştur.
Çahır, gülbeyaz, gülpembe, ğarağız, esmerim, maviboncuh,
maviş, mavişim, morğız renk kavramının doğrudan temel alındığı
adlandırmalardandır.
maviş, mavişim, morğız renk kavramının doğrudan temel alındığı
adlandırmalardandır.
Türkçe andırmalarda genellikle somut
kavramlara dayanılarak yapılır. Ancak bazı özelliklerin belirleyici olduğu anlatımlarda
soyut kavramların da temel alındığı görülebilir. Aşkmerdiveni, anayüree gibi
oya adlarında temel alınan bu kavramlar insanların yakından bildiği ve
hissettiği kavramlardır.
kavramlara dayanılarak yapılır. Ancak bazı özelliklerin belirleyici olduğu anlatımlarda
soyut kavramların da temel alındığı görülebilir. Aşkmerdiveni, anayüree gibi
oya adlarında temel alınan bu kavramlar insanların yakından bildiği ve
hissettiği kavramlardır.
Oyaların adlandırılmasında oyanın türlü
özellikleri belirleyici olmuştur. Oyaların biçim ve görünüşü, rengi, yapımında
kullanılan araç ve gerecin, sayısal özelliklerinin çoğunlukla belirleyici olduğu
görülür. Oyaların adlandırılmasında her zaman oyanın belirli bir özelliği rol
oynamaz. Oyanın yapıldığı yerin ve oyayı yapan kimselerin isimlerinin yanı sıra
oyalar bazı güncel, sosyal olaylar ve kimi kültürel unsurlarla
ilişkilendirilerek de anlatılmıştır.
özellikleri belirleyici olmuştur. Oyaların biçim ve görünüşü, rengi, yapımında
kullanılan araç ve gerecin, sayısal özelliklerinin çoğunlukla belirleyici olduğu
görülür. Oyaların adlandırılmasında her zaman oyanın belirli bir özelliği rol
oynamaz. Oyanın yapıldığı yerin ve oyayı yapan kimselerin isimlerinin yanı sıra
oyalar bazı güncel, sosyal olaylar ve kimi kültürel unsurlarla
ilişkilendirilerek de anlatılmıştır.
Oyalara verilen adlar bazen ilçeden ilçeye
köyden köye bile değişmektedir. Örneğin
balıksırtı oyası aynı zamanda boncuk oyası olarak da bilinir. Aynı oya birden
fazla adla anılacağı gibi, çok çeşitli oyalar da tek bir adla anılabilir.
Menekşe ya da güllü adıyla anılan farklı renk ve biçimde birden fazla oya
vardır.
köyden köye bile değişmektedir. Örneğin
balıksırtı oyası aynı zamanda boncuk oyası olarak da bilinir. Aynı oya birden
fazla adla anılacağı gibi, çok çeşitli oyalar da tek bir adla anılabilir.
Menekşe ya da güllü adıyla anılan farklı renk ve biçimde birden fazla oya
vardır.
—
Doğan, Nuh. (2011), “Ad Bilim Açısından Havza ve Vezirköprü Ağızlarında Oya Adları,” Samsun Sempozyumu 13-16 Ekim Samsun, Bildiriler
Kitabı, Cilt: 1, s. 431-439, Samsun 2012
Kitabı, Cilt: 1, s. 431-439, Samsun 2012