YESEVÎYYE – YESEVİLİK TARİKATI Ahmed Yesevî

YESEVÎYYE
Türk mutasavvıfı Ahmed Yesevî (0,562/1166) tarafından kurulmuştur. Ahmed Yesevî, Yusuf Hemedânî (6.525/1130) halî-felerinden olup hayatı hakkındaki bilgiler genellikle menkıbe türü şeylerdir.
Ahmed Yesevî, Çimkent-Sayram’da doğduktan sonra Buhârâ’da ilim tahsili ve tarîkat eğitimiyle meşgul olmuş, şeyhin’n vefatından sonra da Yesi (Türkistan) şehrine yerleşerek ölünceye kadar orada irşad hizmetini sürdürmüştür.
Ortaasya Türkleri arasında İslâmiyetin ve tasavvufî anlayışın yayılmasında büyük hizmeti olan Yesevî’nin bize ulaşan en Önemli eseri Türkçe nasihat türü, hikmet adı verilen şiirlerinden oluşan Divan-ı Hikmetidir. Şeyhi Yusuf Hemedânî gibi Hanefî olan Ahmed Yesevî, tarîkat ile şeriatın mezcedilmesi konusunda büyük hizmetler îfâ etmiştir. Halîfeleri ve müridlerini Anadolu ve Balkanlar’a göndererek Türkîerin Rum diyarından yurd edinmelerini sağladığı gibi, İslâmiyet’in o yörelerde yayılmasına öncülük etmiştir.
Ahmed Yesevî’nin Türkler arasında en meşhur halifesi Sü-leyman Hakim Atâ’dır. İlk halifesi ise Mansûr Atâ’dır.
Yesevîlik, önceleri Taşkent ve Seyhûn bölgesiyle Harezm ve Mâverâünnehir bölgesinde, daha sonra da Kafkasya, Anadolu ve Balkanlarda yayılmıştır.
Tarikatın Nakşbendîlik ile silsile açısından bir ilişkisi vardır. Çünkü hem Yesevî, hem de daha sonra Nakşbendîlik’in ortaya çıkışma zemin hazırlayan Abdülhâlik Gucduvânî, Yusuf Heme- dânTnin halîfesidir. Aynca Nakşbendîlik’in kurucusu Muham- med Bahâuddin Buhârî (0.791/1389)’nin şeyhleri arasında bir Yesevî şeyhi de bulunmaktadır. Bektaşilik’in de Yesevîlik’in diğer bir kolu olduğu öne sürülmüştür.

Yesevllik, mücahede ve riyâzat ağırlıklı ve cehri zikri esas alan bir tarikattır. Yesevîlik, sâlikin “Hay ve Hû” sesleriyle zikrederken destere sesine benzer sesler çıkarması, bu tarîkatin zikrine “zikr-i cehri” adı verilmesine sebep olmuştur. Tarikatta halvetin önemli bir yeri vardır. Yesevî tarikatında mürîdde aranan şartlar arasında zekâ, şeyhinin hizmetinde çevik, doğru sözlü ve ketûm olmak gibi şartlar sayılmaktadır.
Yesevîlik’in iz ve tesirleri bugün hâlâ Ortaasya Türk cumhu-riyetlerinde devam etmektedir. Yesevî ve Yesevîlik konusunda en geniş araştırma Prof. Dr. Fuad Köprülü’nün Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar adlı eseridir. Türk cumhuriyetlerinde yapılan yayınlara bile hâlâ kaynaklık eden bu çalışma henüz aşılamamıştır.