Sosyoloji
Vedat Ozan – Kokular Kitabı
Vedat Ozan – Kokular Kitabı
Sütün kokusu, hatırladığım ilk kokulu hatıram.
On yıl kadar önce “yahu ben neden parfüm yapmayı
denemiyorum?” diye bir doru geldi aklıma.
denemiyorum?” diye bir doru geldi aklıma.
Okudukça işin rengi değişti.
“Koku” adlı radyo programı başladı.
Atreus, Agamemnon’un babası
Erkek kardeşi, Tiestes,
Üvey kardeşlerini beraberce öldürmüşler.
Tiestes, Atreus’un karısıyla beraber oluyor.
Aterus, Tiestes’in çocuklarını öldürüp etlerinden yahni
yapıyor. Tiestes’i yemeğe çağırıyor. Tiestes yahniyi silip süpürüyor.
yapıyor. Tiestes’i yemeğe çağırıyor. Tiestes yahniyi silip süpürüyor.
Lanet, bu olayla başlıyor. Tüm soy felaketler silsilesi
içinde buluyor kendini.
içinde buluyor kendini.
Miyazma, kendi başına hayatını sürdürebilen güç demek.
Miyazma aynı zamanda havadaki kokuda yer alan hastalık
demek.
demek.
Miyazma, 1800’lerin ortalarına kadar salgın hastalıkların
sebebi olarak kabul ediliyor.
sebebi olarak kabul ediliyor.
Miyazma’nın Antik Yunanca’da kelime anlamı “kirli hava”
1800’lerin Londra’sı ve berbat kokusu…
Londra’da ilk modern tuvalet 1852’de yapılıyor.
Koku duyusu / algısı ve duygudurum (emotion), aynı sinir ağı
içinde yer alırlar ve bu sisteme limbik sistem denir.
içinde yer alırlar ve bu sisteme limbik sistem denir.
Öfke, haz, sevgi, saldırganlık vs. duygunun işlenmesine de
ev sahipliği yapar bu sistem. (s. 29)
ev sahipliği yapar bu sistem. (s. 29)
Koku molekülleri burnumuz tarafından solunduktan sonra burun
tavanımızda bir grup alıcı ile karşılaşır. Bu alıcılar (…) duyduğumuz koku ile
uyarılıp koku moleküllerini elektrik sinyallerine dönüştürürler ve olfactory
bezemize veya basitçe beynimizdeki koku merkezimize gönderirler. (s. 41)
tavanımızda bir grup alıcı ile karşılaşır. Bu alıcılar (…) duyduğumuz koku ile
uyarılıp koku moleküllerini elektrik sinyallerine dönüştürürler ve olfactory
bezemize veya basitçe beynimizdeki koku merkezimize gönderirler. (s. 41)
…hepimizin kendimize has ve parmak izi öneminde farklı birer
vücut kokusu var.
vücut kokusu var.
İlk koku çok önemli
İlk koku hafızası derken
Doğumdan sonraki ilk kırk dakika
Bu kısa süre içerisinde duyulan kokular, kızgın bir damgayla
vurulmuş gibi kazınıyor beynimize. (s. 49)
vurulmuş gibi kazınıyor beynimize. (s. 49)
Listerine
Koku’nun endüstriyel kullanımı
Latince putrid kelimesi “kokuşmuş, çürümüş” anlamına
geliyor.
geliyor.
Fransızcada putain, İspanyolcada ise puta (Putrid
kelimesinden türemiş sözcükler).
kelimesinden türemiş sözcükler).
Anlamları aynı: fahişe
Orwell’a göre işçi sınıfının kokusu tek başına sınıflar
arası çelişkinin uzlaşmaz olmasının en büyük nedenidir. (s. 81)
arası çelişkinin uzlaşmaz olmasının en büyük nedenidir. (s. 81)
Somerset Maugham
Hijyen kolaylığı sağlayan unsurların icadı, insanlar
arasındaki eşitlik duygusuna her şeyden çok zarar vermiştir. Bu unsurların
icadı ve seçkin kişilerce güncel kullanımı, sınıfsal nefretin oluşumunda,
sermayenin bir azınlığın elinde toplanmasından çok daha fazla sorumludur. (s.
83)
arasındaki eşitlik duygusuna her şeyden çok zarar vermiştir. Bu unsurların
icadı ve seçkin kişilerce güncel kullanımı, sınıfsal nefretin oluşumunda,
sermayenin bir azınlığın elinde toplanmasından çok daha fazla sorumludur. (s.
83)
MHC, pek çok canlı türünde mevcut olan bir gen ailesi.
Bu gen ailesinin bağışıklıkla ilgili yaptığı vücudun kendi
proteinleri ile kökü dışarıda mihraklar yani virüs ve mikroplardan gelen
proteinleri ayırarak tanımak konusunda bağışıklık sistemimize yol göstermek.
(s. 87)
proteinleri ile kökü dışarıda mihraklar yani virüs ve mikroplardan gelen
proteinleri ayırarak tanımak konusunda bağışıklık sistemimize yol göstermek.
(s. 87)
Eş seçimimizdeki önemli parametrelerden biri karşımızdakinin
koku tipi, yani odortyp’ı. Odortype, bağışıklık sistemiyle belirlenen bir
oluşum. Yani biz farkında olmadan, koku duyumuz sayesinde, eş olarak bize
uyumlu ama bizden farklı bağışıklık sistemine sahip eşler seçiyoruz. (s. 89)
koku tipi, yani odortyp’ı. Odortype, bağışıklık sistemiyle belirlenen bir
oluşum. Yani biz farkında olmadan, koku duyumuz sayesinde, eş olarak bize
uyumlu ama bizden farklı bağışıklık sistemine sahip eşler seçiyoruz. (s. 89)
Vücut kokumuz, büyük öcüde apokrin bezesi de denilen ter
bezemizin ürettiği birtakım moleküllere dayanır.
bezemizin ürettiği birtakım moleküllere dayanır.
Göğüs ucu, kasıklar, cinsel organlar ve elbette koltuk
altlarında apokrin bezesinin salgıları kendilerini kuvvetle hissettirirler.
altlarında apokrin bezesinin salgıları kendilerini kuvvetle hissettirirler.
…ilişki esnasında bu bölgelere daha fazla sokulmamızın
sebeplerinden biri de budur. (s. 99)
sebeplerinden biri de budur. (s. 99)
Bakteriler, terin içindeki moleküllerle beslenir ve elbette
atık faaliyetinde bulunur.
atık faaliyetinde bulunur.
Koku tam da bu anda ortaya çıkar.
Beyaz insanlar ve Afrikalı zencilerdeki apokrin bezesi
miktarı, Asyalılara göre çok daha fazla ve bu nedenle Asyalıların vücut kokusu
yok denecek kadar azdır. (s. 107)
miktarı, Asyalılara göre çok daha fazla ve bu nedenle Asyalıların vücut kokusu
yok denecek kadar azdır. (s. 107)
Yaşlılık kokusunun suçlusu, nonenal denilen doymamış bir aldehit
molekülü. (s. 107)
molekülü. (s. 107)
Halitosis
Vücut kokusu / body odor
İngilizce yayınlarda vücut kokusu yerine sadece b.o.
harfleri kullanılıyor.
harfleri kullanılıyor.
Unilever firmasının efsanevi Lifeboy isimli sabununun
pazarlanması için yaygınlaştırılan bir terim.
pazarlanması için yaygınlaştırılan bir terim.
Kelimeyi icadın şerefi de 1919 yıllarında Odo-Ro_No isimli
(= Odor! Oh no!) bir deodorant firmasına nasip oluyor.
(= Odor! Oh no!) bir deodorant firmasına nasip oluyor.
…bu paranoyak dönemde (1930 ekonomik krizinin yaşandığı
dönem) Unilever, B.O. ile çevrenizi rahatsız ederek işinizi riske atmayın, diye
bir reklam kampanyası başlatıyor. (s. 113-114)
dönem) Unilever, B.O. ile çevrenizi rahatsız ederek işinizi riske atmayın, diye
bir reklam kampanyası başlatıyor. (s. 113-114)
467 yılında Roma İmparatorluğu’nun çöküşüyle beraber pislik
(Avrupa’da) ağır basmaya başlamış.
(Avrupa’da) ağır basmaya başlamış.
17. yüzyıla kadar yıkanma âdeti, günlük yaşama tekrar
yerleşememiş. (s. 119)
yerleşememiş. (s. 119)
Tüf mantarı
Misk kokusu
Her doğal koku aslında bir ilahi kompozisyon gibidir ve pek
çok molekülün bir araya gelmesinden oluşur. Mesela yaseminin içinde indole var.
Indole çürümekte olan insan etinin veya etobur hayvanların dışkılarının
kokusunu veren moleküllerden biri.
çok molekülün bir araya gelmesinden oluşur. Mesela yaseminin içinde indole var.
Indole çürümekte olan insan etinin veya etobur hayvanların dışkılarının
kokusunu veren moleküllerden biri.
…özellikle beyaz çiçekler, ilahi koku formülleri içinde bu
molekülü taşıyor. (s. 140)
molekülü taşıyor. (s. 140)
Afrodizyaklara olan gereksinim, sıcak ülkelerde daha
fazladır; çünkü fazla güneş (…) cinselliği söndürür. (s. 141)
fazladır; çünkü fazla güneş (…) cinselliği söndürür. (s. 141)
Stephan Jellinek, Avusturyalı bir pafümör
Jellinek’in sınıflandırması ve saç rengine göre uygun parfüm
aileleri, yalnız kadınlar için geçerli olmak üzere şöyle:
aileleri, yalnız kadınlar için geçerli olmak üzere şöyle:
Sarışınlar için taze, canlandırıcı, çok hafif erojen kokular
Siyah saçlılar için hararetli, erojen ve esriklik yaratıcı,
yani narkotik kokular
yani narkotik kokular
Kahverengi saçlılar için sakinleştirici, çok erojen olmayan
ama esriklik yaratıcı yani narkotik kokular
ama esriklik yaratıcı yani narkotik kokular
Kızıl saçlılar için yüceltici, erojeni kuvvetli ve uyarıcı
kokular.
kokular.
Esriklik verici yani narkotik kolular: Gül, siklamen,
menekşe, manolya…
menekşe, manolya…
Uyarıcı kokular: Akasya, mimoza, alıç…
Sakinleştirici kokular: Lavanta, leylak, frezya…
Hararetli kokular: Leylak, hanımeli, nergis, portakal
çiçeği, orkide…
çiçeği, orkide…
Hem hararetli hem uyarıcı kokular: Sümbülteber ve müge
Hem esriklik verici yani narkotik hem de uyarıcı kokular:
Karanfil, sümbül… (s. 143)
Karanfil, sümbül… (s. 143)
Koku alma yeteneğinin kaybı cinsel fonksiyonların da kaybına
yol açabiliyorsa o zaman demektir ki cinsel uyarı için koku olmazsa olmaz bir
öğe. Bu düşünceden hareketle Dr. Alan Hirsch bir dizi deney yapmış. (s. 148)
yol açabiliyorsa o zaman demektir ki cinsel uyarı için koku olmazsa olmaz bir
öğe. Bu düşünceden hareketle Dr. Alan Hirsch bir dizi deney yapmış. (s. 148)
Lavanta ve balkabaklı turta kokusu erkek deneklerde
afrodizyak etkisi en yüksek olan kokularmış.
afrodizyak etkisi en yüksek olan kokularmış.
Lavanta, beyindeki alfa dalgalarının hareketliliğine yol
açan bir koku.
açan bir koku.
Alfa dalgaları, rahat bir ruh haline işaret ediyor. (s. 153)
Orgazm, beynimizde koku duyusunun da işlendiği limbik sistemimizin
içinde yer alan keyif verici yoğun bir elektrik patlamasından başka bir şey
değil. (s. 156)
içinde yer alan keyif verici yoğun bir elektrik patlamasından başka bir şey
değil. (s. 156)
Kadınlara itici gelen kokular var. En başta geleni vişne..
(s. 162)
(s. 162)
(Kadınlar için) Meyankökü, salatalık ve balkabağı turtasının
kokusu en fazla uyarıcı etkiye sahip kokularmış. (s. 162)
kokusu en fazla uyarıcı etkiye sahip kokularmış. (s. 162)
Erkek parfümleri, bütün hanımlarda ortalama % 1 kan akış
hızı düşmesine sebep oluyor. (s. 163)
hızı düşmesine sebep oluyor. (s. 163)
Yasemin ve bazı başka çiçeklerin içinde bulunan indole,
civet vesaire gibi uzaktan bile koklaması insanı rahatsız edebilecek koku
moleküllerini aslında seyreltilmiş olarak her gün parfümlerimizin içinde
kullanıyoruz. Yani, iyi ve kötü koku diye bir şey yok koku dünyasında; yer,
zaman ve uygun miktar var parametre olarak. (s. 172)
civet vesaire gibi uzaktan bile koklaması insanı rahatsız edebilecek koku
moleküllerini aslında seyreltilmiş olarak her gün parfümlerimizin içinde
kullanıyoruz. Yani, iyi ve kötü koku diye bir şey yok koku dünyasında; yer,
zaman ve uygun miktar var parametre olarak. (s. 172)
Gaz kokusu ve yellenen tipler
Duyumuzu uyaran nesnenin miktar veya yoğunluğuna bağlı
olarak algımızda değişim yaşanıyor. (s. 193)
olarak algımızda değişim yaşanıyor. (s. 193)
Dog Day ifadesi İngilizcede yazın en sıcak günleri anlamına
geliyor.
geliyor.
Avusturalya yerlileri, çok soğuk havalarda bir çukur kazar,
bir köpekle beraber içine girip hayvana sarılarak ısınmaya ve uyumaya
çalışırlarmış.
bir köpekle beraber içine girip hayvana sarılarak ısınmaya ve uyumaya
çalışırlarmış.
En şiddetli soğukları belirtmek için “üç köpeklik gece”
terimini kullanır olmuşlar. (s. 210)
terimini kullanır olmuşlar. (s. 210)
Tek yumurta ikizleri hariç herkesin vücut kokusu farklıdır.
Patlayıcı, mayın arama
DNT (mayın) kokusu ve yiyecek ödülü arasında olumlu bir
ilişki kurulmaya sağlanıyor ve böylece arılar, mayın arama işinde kalifiye
eleman haline geliyorlar.
ilişki kurulmaya sağlanıyor ve böylece arılar, mayın arama işinde kalifiye
eleman haline geliyorlar.
Anozmat = hiç koku almayan hayvanları işaret eder (balina
gibi)
gibi)
Proust fenomeni (s. 248-249)
Mandalina kokusu (iyi hissettirir)
Hastalık kokusu
Köpeklerin kanseri teşhis etmesi
—
Yazar hakkında:
Vedat Ozan, Açık Rodyo’da 150 hafta boyunca “Koku” adlı bir
programı hazırlayıp sunuculuğunu yapmış.
programı hazırlayıp sunuculuğunu yapmış.
Everest Yayınları
Aralık 2014