Vasıf Öngören Kimdir, Hayatı, Eserleri

Vasıf Öngören. Türk oyun yazarı ve yönetmeni (Tavşanlı 1938 / Amsterdam 15 Mayıs 1984).

Diyarbakır’ın köklü ailelerinden birinin oğlu, yazar ve ressam Ferit Öngören ile Veysel Öngören’in kardeşidir. Eski şiire meraklı ve Gülistan’la Bostanı ezbere bilecek kadar Farsçaya ve Arapçaya aşina olan babası Bedri Öngören Garp Linyitleri İşletmesi’nde memurdu. Ailedeki resim merakı ise annesi Bedriye Hamm’dan gelir. Öte yandan, Tavşanlı, Tunçbilek, Değirmisaz gibi maden işletmelerinde, o zaman için büyük kentlerde bile bulunmayan yoğun bir işçi çevresi vardı. Başka memur çocuklarıyle birlikte, yaz aylarında maden işletmelerinde çalışmaik ona bir yaşam deneyi kazandırdı. 1954’te Tavşanlı Ortaokulu’nu bitirdiği zaman, geleneksel yıl sonu müsameresinde tiyatroya karşı da içten bir ilgi duyduğunu anladı. Kütahya Lisesi’nde bu merakı arttı. Üç yıl üst üste lise tiyatro kolu çalışmalarını yönetti.

Üniversite öğrenimi için İstanbul’a, ağabeyi Ferit Öngören’in yanma geldiği zaman kendisini Gençlik Tiyatrosu’nun çalışmaları içinde buldu. 1958’de Eminönü Halkevi’nde Gençlik Tiyatrosu’nun çalışmalarına katıldı. îki yıl İstanbul Üniversitesi Jeofizik bölümüne gitti. Aklı fikri hep tiyatrodaydı. İlk katıldığı oyun Pabuçcu Ahmet oldu. Daha sonra, keridisi gibi genç bir tiyatro heveslisi olan Güngör Dilmen’in Midas’ın Kulaklarını sahneledi. Bu iki oyun ilkin İtalya’ya, sonra Almanya’ya götürüldü. Uluslararası Erlangen Tiyatro Şenliği’ne katılması onun yaşamada bir dönüm noktası oldu. Bu tarihten sonra müsamere zevki bitmiş, Avrupa’da tiyatro eğitimi yapma tutkusu başlamıştı.

1961’den sonra Almanya’ya gitmek ve Berlin Üniversitesi’nde tiyatro eğitimi yapmak olanağını buldu. İstanbul’daki tiyatro meraklısı bazı arkadaşları da onu izlediler. Burada, eğitimini yürütebilmek için fabrikalarda işçilik, Türk işçilerine tercümanlık, kadın işçilere yurt müdürlüğü yaptı. Kaldırımlara İsa ve Meryemana resimleri çizerek geçimini sağladı. Batı Berlin sakaklarında, bir almandan sonra en iyi Meryemana resimleri çizen sokak ressamı durumuna geçti. Arkadaşlarına da yardım edebiliyordu. İstanbul’dan gelen tiyatrocu kız arkadaşı Nuran Oktar ile evlendi. Bu arada, Doğu Berlin’e geçip Brecht’in ünlü Berliner Ensemble Tiyatrosu’nda çalışma fırsatını buldu. Brecht’in karısı Helena Weigel ile tanıştı, epik tiyatro dersleri almağa başladı. Berlin’in her iki kesiminde dört yıl tiyatro eğitimini sürdürdü. II. Dünya Savaşı’nı yaşamış yaşlılardan Almanya’nın geçirdiği büyük çöküşü yerinde dinleyerek Brecht’in eserine derinlemesine inme şansını buldu ve epik tiyatroya iyice bağlandı.

Öte yandan, Türkiye’den Almanya’ya başlayan işçi akını ona yurdunun sorunlarını başka bir açıdan inceleme fırsatı sağladı. Böylelikle ilk tiyatro yapıtı Göç’ü yazdı. Daha sonra bu oyun Almanya defteri adiyle oynandı. İstanbul’a dönünce sahneye koyduğu bu oyunla Uluslararası Gençlik Festivali’nde ikincilik kazandı. Yedek subay olarak gittiği Kayseri’nin Develi ilçesinde köy-kasaba-kent insanı arasındaki görüş ayrıntıları karşısına çıktı. Özellikle köy ve kasaba kadınlarının direnişlerini yakından gördü. Bu izlenimler ona Asiye nasıl kurtulur? oyununun temel yapısını kurdurdu. Asiye, yazarın çocukluğunda, evlenmesi mesele olmuş bir komşu kızı adı olarak da ayrı bir çağrışım taşır. Askerlikten sonra babasının ölümü ve ailenin İstanbul’a yerleşmesi ona birtakım yeni yükümlülükler getirdi. Eşi Nuran Öngören ile birlikte Halk Oyuncuları Topluluğu’na katılarak profesyonel tiyatro oyunculuğuna başladı. Yaşar Kemal’in Teneke ve Çetin Altan’ın Komisyon oyunlarında oynadı. Halk Oyuncuları içinde epik tiyatroya daha tutkun bir grup vardı-, 1968’de Vasıf Öngören, Erdoğan Akduman, Halil Ergin ve Mustafa Alabora yeni bir topluluk kurarak Asiye Nasıl Kurtulur? oyununu sahnelediler. Türkiye çapında ilgi gören ve başka dillere çevrilen bu oyun, Vasıf Öngören’e Ankara Sanatseverler Derneği’nce yılın en başarılı yazarı ve rejisörü ödülünü kazandırdı. Brecht’in Adam adamdır adlı oyunu sahneye konulmak üzereyken ortaklar arasında anlaşmazlık çıktı ve topluluk dağıldı. Vasıf Öngören kendi başına kurduğu tiyatroda Almanya defteri’ne başladı. Ancak 1972’deki politik eylemler sırasında tiyatrosu halkı kışkırtıcı nitelikte görüldü ve Öngören tutuklandı. Üç arkadaşıyle birlikte altı yıl sekiz ay ağır hapse mahkûm oldu, fakat af kanunundan yararlanarak serbest bırakıldı. “Oyun Nasıl Oynanmalı?”yı yazdı.

1976’da İstanbul Birlik Sahnesi’ni kurdu. Brecht’in “Faşizmin Korku ve Sefaleti” ve “Sezuan’ın İyi İnsanı” oyunlarını yönetti.

1977’de “Zengin Mutfağı” oyununu ilk kez sahneledi. Oyun “İsmet Küntay Ödülü” dahil 4 ödül kazandı. Aynı sene kızı Aslı Öngören’e adadığı masal kitabı “Masalın Aslı”nı yazdı. Bu kitap 1978’de Almanya’da Almanca olarak basıldı.

1979’da Nazım Hikmet’in “Memleketimden İnsan Manzaraları” kitabından oyunlaştırdığı “1941-42’den İnsan Manzaraları” adlı oyunu Birlik Sahnesi’nde sahneledi. Aynı yıl, “Oyun Nasıl Oynanmalı?” Ankara Sanat Tiyatrosu tarafından sahnelendi.

1980’de yurtdışına çıkan Öngören, Batı Berlin ve Amsterdam’da çalışmalarını sürdürdü. Hollanda’da yaşayan Türk işçi ve öğrencilerden oluşturduğu tiyatro Vasıf Öngören Tiyatrosu olarak çalışmalarını sürdürmektedir.

15 Mayıs 1984’te Amsterdam’da ani bir kalp krizi sonucu 46 yaşında hayatını kaybetti.

Eserleri

Oyunlar
Göç, (1965),  Asiye Nasıl Kurtulur? (1968), Almanya Defteri (1971),  Oyun Nasıl Oynanmalı? (1974) Zengin Mutfağı (1977)
Masal
Masalın Aslı (1977)