SOSYAL HAREKET VE DİNİ HAREKET KAVRAMLARI
SOSYAL HAREKET VE DİNİ HAREKET KAVRAMLARI
Din sosyolojisi konularına başlamadan önce, sosyoloji ile ve özel- vi’ likle de bazı temel sosyolojik kavramlarla ilgili hazırlık mahiyetini taşıyan ön bilgiler vermeye çalışırken, “sosyal hareket” kavramı üzerinde de çok kısa olarak durulmuş; aslında onun, toplumsal değişmenin özel bir tezahür biçimi olduğu, bu bakımdan da “yeni bir hayat tarzı ve toplum modeli talebini taşıyan kolektif davranış” şeklinde tanımlanabileceğine; her halükârda bir değişim ortamında kendini gösteren olayda birçok faktörlerin rol aldığına ve bu arada yerine göre din faktörünün de orada yerini alabildiğine ve “dinî hare- ket”lerin de gerçekte toplumsal hareketlerin özel bir türünü teşkil ettiklerine işaret edilmişti. Şu halde, denebilir ki, toplumsal hareketlerin özel bir türü olarak bir bakıma dinî hareketler, genellikle yapısal ve fonksiyonel olarak onların özelliklerini paylaşmaktadırlar. Öte yandan, kaynakları itibariyle de onların aralarında önemli müştereklikler mevcuttur.
Yine de, dinî hareketlerin, kendilerini öteki sosyal hareketlerden ayırt edici özelliklerinin bulunduğunu önemle belirtmek gerekir. Böyle olunca da biz dinî hareketleri, öteki sosyal hareketlerle ne kadar özdeşleştirirsek özdeşleştirelim, onların ötekilerden farklı ve birini diğerine indirgemenin imkânsız olduğu bir nokta kalmaktadır. Çünkü din, dinî inanış, davranış, yaşayış ve dolayısıyla da münhasıren dinî olan bir hareket, bu kitapta birçok defalar vurgulanmaya çalışıldığı üzere, son tahlilde “kutsal” kategorisi ile ilişkilidir ve Otto’mm “korkutucu ve büyüleyici sır” biçiminde tanımladığı kutsalı biz ne ölçüde ferdî yahut toplumsal kategoriler çerçevesinde algılayıp onlara indirgemeye kakışırsak kalkışalım, onda ötekileri aşan bir yön daima mevcut olagelmiştir.
Bu konuda daha net bir fikir sahibi olmak üzere, burada Dinî Hareketlerin Sosyolojisi konusuna, bu hareketlerin genel özelliklerine işaret ederek başlamak yararlı olacaktır.