SOSYAL HAREKET VE DİNİ HAREKET KAVRAMLARI

SOSYAL HAREKET VE DİNİ HAREKET KAVRAMLARI

Din sosyolojisi konularına başlamadan önce, sosyoloji ile ve özel- vi’ likle de bazı temel sosyolojik kavramlarla ilgili hazırlık mahiye­tini taşıyan ön bilgiler vermeye çalışırken, “sosyal hareket” kavramı üzerinde de çok kısa olarak durulmuş; aslında onun, toplumsal de­ğişmenin özel bir tezahür biçimi olduğu, bu bakımdan da “yeni bir hayat tarzı ve toplum modeli talebini taşıyan kolektif davranış” şek­linde tanımlanabileceğine; her halükârda bir değişim ortamında ken­dini gösteren olayda birçok faktörlerin rol aldığına ve bu arada yeri­ne göre din faktörünün de orada yerini alabildiğine ve “dinî hare- ket”lerin de gerçekte toplumsal hareketlerin özel bir türünü teşkil et­tiklerine işaret edilmişti. Şu halde, denebilir ki, toplumsal hareketle­rin özel bir türü olarak bir bakıma dinî hareketler, genellikle yapısal ve fonksiyonel olarak onların özelliklerini paylaşmaktadırlar. Öte yandan, kaynakları itibariyle de onların aralarında önemli müşterek­likler mevcuttur.

Yine de, dinî hareketlerin, kendilerini öteki sosyal hareketlerden ayırt edici özelliklerinin bulunduğunu önemle belirtmek gerekir. Böy­le olunca da biz dinî hareketleri, öteki sosyal hareketlerle ne kadar özdeşleştirirsek özdeşleştirelim, onların ötekilerden farklı ve birini di­ğerine indirgemenin imkânsız olduğu bir nokta kalmaktadır. Çünkü din, dinî inanış, davranış, yaşayış ve dolayısıyla da münhasıren dinî olan bir hareket, bu kitapta birçok defalar vurgulanmaya çalışıldığı üzere, son tahlilde “kutsal” kategorisi ile ilişkilidir ve Otto’mm “kor­kutucu ve büyüleyici sır” biçiminde tanımladığı kutsalı biz ne ölçüde ferdî yahut toplumsal kategoriler çerçevesinde algılayıp onlara indir­gemeye kakışırsak kalkışalım, onda ötekileri aşan bir yön daima mev­cut olagelmiştir.

Bu konuda daha net bir fikir sahibi olmak üzere, burada Dinî Ha­reketlerin Sosyolojisi konusuna, bu hareketlerin genel özelliklerine işaret ederek başlamak yararlı olacaktır.