Sosyoloji
Sencer Divitçioğlu – Orta Asya Türk Tarihi Üzerine Araştırmalar
Sencer
Divitçioğlu – Orta Asya Türk Tarihi Üzerine
Araştırmalar
Divitçioğlu – Orta Asya Türk Tarihi Üzerine
Araştırmalar
Önsöz
Bu kitap 2001-2005 yılları arasında ortaçağ
Türk tarihi hakkında (…) yazdığım altı makaleden oluşuyor.
Türk tarihi hakkında (…) yazdığım altı makaleden oluşuyor.
Makalelerin odağı (…) yanlış bilinen,
karmaşık ya da anlaşılamayan bazı olayları çözüp gün ışığına çıkarmaktır.
karmaşık ya da anlaşılamayan bazı olayları çözüp gün ışığına çıkarmaktır.
1
Az
Boyunun Sırrı (VIII. Yüzyıl)
Boyunun Sırrı (VIII. Yüzyıl)
Az halkı, 8. yüzyılın ilk yarısında Doğu
Türk Kağanlığı’nın komşusu…
Türk Kağanlığı’nın komşusu…
“… Ötüken boyunca oturan onuncu boy ise
“kağan atı” halkı olarak tanınır.”
“kağan atı” halkı olarak tanınır.”
Câmiü’t-Tevarih
Az boyunun sırrı bağlamında “kağan atı”
anahtar kelime oluyor.
anahtar kelime oluyor.
Türklerin Azlara karşı düşmanlığı 720
yılında başlar. (s. 23)
yılında başlar. (s. 23)
“Kurt’un önceli olan ve iki yıl kağan naibi
olarak hüküm süren Gestum (…)
olarak hüküm süren Gestum (…)
Bizans kaynaklarına göre Gestum’a organ-as
diyorlarmış. Bu ad Osetçe eski yaşlı demektir. (…) Bu düşünceler ister istemez
Kurt’un annesinin bir Alan prensesi olduğunu gündeme getirir.”
diyorlarmış. Bu ad Osetçe eski yaşlı demektir. (…) Bu düşünceler ister istemez
Kurt’un annesinin bir Alan prensesi olduğunu gündeme getirir.”
Vernadsky,
2
Türk
Yurdunda Belli Belirsiz Nasturiler (VIII. Yüzyıl)
Yurdunda Belli Belirsiz Nasturiler (VIII. Yüzyıl)
Bizans Patriği’nin yandaşları, “İsa insan
olarak algılanmalı ve Meryem Ana Tanrı’nın Anası olarak imgelenmelidir”
diyordu. Bu görüş Sasani İmparatorluğu’nun başkenti Ktesiphon’da Doğu Kilisesi
tarafından tanınmıştır ve böylece Nasturilik V. ila VIII. VIII. yüzyıllar
arasında İpek Yolu aracılığıyla Asya’da yayılmaya başlamıştır.
olarak algılanmalı ve Meryem Ana Tanrı’nın Anası olarak imgelenmelidir”
diyordu. Bu görüş Sasani İmparatorluğu’nun başkenti Ktesiphon’da Doğu Kilisesi
tarafından tanınmıştır ve böylece Nasturilik V. ila VIII. VIII. yüzyıllar
arasında İpek Yolu aracılığıyla Asya’da yayılmaya başlamıştır.
(650 yılında) Semerkant şehri yöredeki
yirmi piskoposluğu kapsayan başpiskoposluk merkezi oldu. (s. 29)
yirmi piskoposluğu kapsayan başpiskoposluk merkezi oldu. (s. 29)
Basmiller ve Azlar
Aslen Hint-Avrupalı halklarındandır.
Plano Carpini için Azlar, Alan’dır. (s. 30)
“Az Bars beğ ‘kağan atı’ biz bertimiz” (KT.
20)
20)
(Azlardan Bars Beye ‘kağan adı’nı biz
verdik)
verdik)
Reşideddin’e göre kağan adı “Ötüken’de
oturmaya hakkı olan halk” demektir. (s. 31)
oturmaya hakkı olan halk” demektir. (s. 31)
Oset halkı / Azların ardılıdır.
Dumezil / Gatiev
Kafkas efsaneleri içerisinde bir kadın
ilahın varlığını saptamıştır. Bu ilahenin adı Madı Maryam’dır (Bakire Meryem). (s.
32)
ilahın varlığını saptamıştır. Bu ilahenin adı Madı Maryam’dır (Bakire Meryem). (s.
32)
10 ila 12. yüzyıllarda Basmil ve Karluklar
Nasturi oldular.
Nasturi oldular.
3
Hunca
Beyit ve Ötesi
Beyit ve Ötesi
4
Ting-Ling,
T’ieh-Le ve Tele
T’ieh-Le ve Tele
MS. 350 yıllarında (…) Hunlar Kazak
bozkırlarından ayrıldıktan sonra geride boşalan Batı Moğolistan, Altaylar vs.
Ting-ling boyları tarafından dolduruldu.
bozkırlarından ayrıldıktan sonra geride boşalan Batı Moğolistan, Altaylar vs.
Ting-ling boyları tarafından dolduruldu.
Aynı tarihlerde Çince Ting-Ling adını
bırakıp T’ieh-le adını almışlardır. (s. 45)
bırakıp T’ieh-le adını almışlardır. (s. 45)
Günümüzde Altaylarda yaşayan Teleütler
arabaya teğrek derler.
arabaya teğrek derler.
Eski Türkçede buna “telegen” denir.
Sanırım telegen adını taşıyan bu taşıt
adını Tele savaşçılarından almışlardır.
adını Tele savaşçılarından almışlardır.
Saksonlar kendi boy adlarını “kama”dan
almışlardır.
almışlardır.
Frank adı “ok”tan kaynaklanır.
Yunan Dorları kendilerine “mızrak” derler.
Batı Türk Kağanlığı’nın adı “On Ok”tur.
Dokuz Oğuzlardan bu boyun adı “Tongra” olup
“miğfer” demektir. (s. 46)
“miğfer” demektir. (s. 46)
7 ve 8. Yüzyıl belgelerine dayanarak kişi,
boy ve doğa adları üzerinde yapılan taramalardan elde edilen bütün Türkçe
adların ya önüne ya da arkasına bir “tele” kimliği iliştirilmiştir.
boy ve doğa adları üzerinde yapılan taramalardan elde edilen bütün Türkçe
adların ya önüne ya da arkasına bir “tele” kimliği iliştirilmiştir.
(Teleler) Baykal gölünden ta Rus
bozkırlarına dek yayılmışlardır.
bozkırlarına dek yayılmışlardır.
Boyların başkanı irkin unvanını taşır.
Topluluğun kağanı yoktur.
Teleler, Hunlardan inen göçebelerdir.
Sebze yemek, kımızdan başka içki bilmezler.
Batılarında Kalmuklar, güneylerinde
Uygurlar vardır.
Uygurlar vardır.
Anayurtlarından hiç kıpırdamamışlardır.
5
Büyük
Çöküşten Sonra (744)
Çöküşten Sonra (744)
Türk
İlinde Arta Kalan Boylar
İlinde Arta Kalan Boylar
Pelliot Elyazması / Tibet Raporu
(Bu raporda) yirmi Türk boyu, yedi
Hint-Avrupalı boy, dört Moğol boyu, iki de Yeniseyli boy vardır.
Hint-Avrupalı boy, dört Moğol boyu, iki de Yeniseyli boy vardır.
Ayrıca beş tane de kimliği bilinmeyen boy
bulunuyor.
bulunuyor.
Pelliot Elyazması, Tibetçe bir rapor olup,
857-848 yılları arasında Tuen-Huang’da Uygurcadan çevrilmiştir.
857-848 yılları arasında Tuen-Huang’da Uygurcadan çevrilmiştir.
Uygurca metinde İkinci Türk Kağanlığı’nın
yıkılışını hazırlayan olaylara değiniliyor… (s. 57)
yıkılışını hazırlayan olaylara değiniliyor… (s. 57)
Türk Boyları
Ba-ça-neng / Peçenek: ataları Kanglılardır.
Uygurlarla savaşıp dururlar.
Uygurlarla savaşıp dururlar.
Ba-yur-bgo / Bayırku: Basmil’in bir alt
boyudur.
boyudur.
Çor-du-li / Çordili
? / Dokuz Oğuz: Bu dönemde Dokuz Oğuzlar
tamamen Uygurlarla birleşmiş olmalı.
tamamen Uygurlarla birleşmiş olmalı.
Da-sre / Ta sir
Du-la-man / Dulo”man”
Dru-gu / Türk: Tibetlilerin Türklere
verdiği ad.
verdiği ad.
Du-rygus / Türgeş
Ga-ra—bye / Kara Bağır
Gar-log / Karluk
Ges-tum / Kestimi: Teleütlere komşudur.
Jır-kız / Kırgız
Ho-lo-ka / Yağlakar
Ho-yo-hor / Uygur
Ho-lo-yun-log / Ala Yuntlug
İbil-kor / Bulgar
Ku-chu-tur / Kutrugur
Oğ-rak / Oğrak
Ga-ra-kanglı / Kara Kanglı
So-ni / Sonit: Cengiz Han’ın ordusunda
değerli komutanlar hep bu boydan gelir.
değerli komutanlar hep bu boydan gelir.
Ye-dre / Yedi
Adlar
ve unvanlar
ve unvanlar
Buğ-çor / Çorların Buğu
Buğ ya da başbuğ eşkıya şefi demektir.
Hi-dog-kas / Iduk-As: Plano Carpini Azların
kökenlerini Alanlara bağlar.
kökenlerini Alanlara bağlar.
6
Saruhanlı
Beyliği’nin Kıpçak Kökenli Olma İhtimali
Beyliği’nin Kıpçak Kökenli Olma İhtimali
(XI.
ila XIV. Yüzyıllar)
ila XIV. Yüzyıllar)
Saruhanlı Beyliği’ni kuran göçebe Türk
boyları 13. yüzyılın başlarında (…) Manisa, Akhisar gibi yerleşim yerlerini ele
geçirmişlerdir.
boyları 13. yüzyılın başlarında (…) Manisa, Akhisar gibi yerleşim yerlerini ele
geçirmişlerdir.
Bölgeye ilk giren Türk konat beylerinden
birinin adı Alpağı’dır. (Alp savaşçılığı, Ağı zenginliği verir).
birinin adı Alpağı’dır. (Alp savaşçılığı, Ağı zenginliği verir).
Oğlunun adını Saruhan koymuştur.
(Saruhan) Yaklaşık 1313 yılında Magnesie’yi
Bizans’tan alıp Saruhanlı beyliğini kurmuştur. Saruhan’ın Çuğa ve Ali Paşa
adında iki kardeşi vardır. (s. 73)
Bizans’tan alıp Saruhanlı beyliğini kurmuştur. Saruhan’ın Çuğa ve Ali Paşa
adında iki kardeşi vardır. (s. 73)
Basmil -> İduk-Kut -> Kıpçak ->
Sarıhan -> Saruhanlı Beyliği
Sarıhan -> Saruhanlı Beyliği
—
Alfa Yayınları
Kasım 2015