Sosyoloji
Sencer Divitçioğlu – Osmanlı Beyliğinin Kuruluşu
Sencer
Divitçioğlu – Osmanlı Beyliğinin Kuruluşu
Divitçioğlu – Osmanlı Beyliğinin Kuruluşu
Entelektüelin birinci niteliği (…) düşünce
üretmek, sürekli sorgulamak, sürekli kuşku duymak…
üretmek, sürekli sorgulamak, sürekli kuşku duymak…
Sencer Divitçioğlu, bu entelektüel tanımına
uyan (…) bilim adamlarından biriydi.
uyan (…) bilim adamlarından biriydi.
…gelişen, değişen düşüncelerini,
kitaplarının her yeni baskısında düzeltmekten (…) kaçınmazdı. Bu nedenledir ki
hemen her kitabının yeni basımı bir öncekinden farklıdır.
kitaplarının her yeni baskısında düzeltmekten (…) kaçınmazdı. Bu nedenledir ki
hemen her kitabının yeni basımı bir öncekinden farklıdır.
İki büyük darbe onun akademik yaşamına da
darbe vurdu (27 Mayıs ve 12 Mart).
darbe vurdu (27 Mayıs ve 12 Mart).
…her iki darbe sonucunda üniversitelerden
uzaklaştırılan öğretim görevlileri arasında yer alıyordu.
uzaklaştırılan öğretim görevlileri arasında yer alıyordu.
İkinci uzaklaştırılışında “tek başıma
iktisat yapamam” deyip tarihe yönelmişti.
iktisat yapamam” deyip tarihe yönelmişti.
Türk tarihini incelerken Devlet’in yapısını
anlamaya çalışır…
anlamaya çalışır…
(Ferit Edgü’nün sunumu)
Önsöz
İlk Osmanlı tarihleri, (Tevârih-i Âl-i
Osman) ancak 15. yüzyılda, Ahmedî, Şükrullah, Oruç, Âşıkpaşazâde ve Anonim
yazarının kronikleriyle ortaya çıkmıştır.
Osman) ancak 15. yüzyılda, Ahmedî, Şükrullah, Oruç, Âşıkpaşazâde ve Anonim
yazarının kronikleriyle ortaya çıkmıştır.
Osmanlı kuruluş toplumu hakkında birincil
kaynaklardan yoksunuz.
kaynaklardan yoksunuz.
İkincil kaynaklar (…) birincilerin
yorumlanarak yenilenmişleridir.
yorumlanarak yenilenmişleridir.
Giriş
Gibbons’a göre Türk-Rum karması bir “ırk”
Osmanlı Devleti’ni yaratmıştır.
Osmanlı Devleti’ni yaratmıştır.
Giese ise devletin kuruluşunu bölge
ticaretiyle zanaatını elinde tutan ahi örgütlerinin yaygın iktisadi
faaliyetlerine bağlar.
ticaretiyle zanaatını elinde tutan ahi örgütlerinin yaygın iktisadi
faaliyetlerine bağlar.
Arkanis Osmanlılar’ın Bizans bürokrasisinin
yardımıyla devleti pekiştirerek Trakya’ya geçtiklerini söyler.
yardımıyla devleti pekiştirerek Trakya’ya geçtiklerini söyler.
Wittek’e göre kuruluşta asıl etken olan
iktisatçı ahiler değil, inanç sahibi gazilerdir.
iktisatçı ahiler değil, inanç sahibi gazilerdir.
Barkan’a göre dervişlerin yurt tutma
arzuları…
arzuları…
Akdağ kuruluşu açıklamak üzere “Marmara
İktisadi Birimi” kavramını getirmiştir.
İktisadi Birimi” kavramını getirmiştir.
İnalcık’ın makalesinde (1980) yoğun Türkmen
nüfusuyla onların gaza ülküleri devletin kuruluşunun temel nedenidir. (s. 21)
nüfusuyla onların gaza ülküleri devletin kuruluşunun temel nedenidir. (s. 21)
Menakıbnâme’nin yazarı Yahşi Fakıh, Orhan
Bey’in imamı İshak Fakıh’ın oğludur.
Bey’in imamı İshak Fakıh’ın oğludur.
Ol kitaptır ki bütün Tevârih-i Âl-i Osman’a
dayanak olmuştur. (s. 23)
dayanak olmuştur. (s. 23)
1
Ön-Osmanlı
Tarihi (Efsane Tarih)
Tarihi (Efsane Tarih)
Süleymanşah, Arslan Yabgu’nun oğlu
Kutalmışoğlu Süleymanşah’ın efsaneyle dirilen suretidir. (s. 26)
Kutalmışoğlu Süleymanşah’ın efsaneyle dirilen suretidir. (s. 26)
Ön-Osmanlı toplumu Bayundur, Töger, Kayı,
Çavuldur, Salgur, Kıpçak ve Tatar topluluklarıyla karışmış olabilir. (s. 34)
Çavuldur, Salgur, Kıpçak ve Tatar topluluklarıyla karışmış olabilir. (s. 34)
Gök Han, Osmanlı’nın atasıdır.
Deniz Han Karakoyunluların…
Yani her iki topluluk da Üç Ok’un birer
üyesidir. (s. 35)
üyesidir. (s. 35)
Bizans ve Arap kaynaklarının üzerinde
çoğunlukla birleştikleri bir nokta: Osman Bey’in adı Osman değil, Atman ya da
Otman’dır. (s. 38)
çoğunlukla birleştikleri bir nokta: Osman Bey’in adı Osman değil, Atman ya da
Otman’dır. (s. 38)
2
Osmanlı
Tarihine Başlangıç
Tarihine Başlangıç
1243 / Anadolu, Moğol başatlığı altına
girdi.
girdi.
Söğüt – Domaniç / Osmanlı tiresini bu
havaliye yerleştirenler Selçuklu Sultanı değil Moğollardır. (s. 41)
havaliye yerleştirenler Selçuklu Sultanı değil Moğollardır. (s. 41)
14. yüzyılın başında Osman Bey İznik yolunu
sağlama almıştı.
sağlama almıştı.
İznik, önemli bir stratejik noktadır.
Osmanlı Beyliği neden kendisine tıpatıp
benzeyen komşu beyliklerini geçmiş ve nihai utku ona nasip olmuştur?
benzeyen komşu beyliklerini geçmiş ve nihai utku ona nasip olmuştur?
Çünkü diyorum, Osmanlı Beyliğinin aylanı
içinde İznik vardı. (s. 46)
içinde İznik vardı. (s. 46)
Osman Bey’i başarılı kılan etken, onun
İznik ideolojisini bir leitmotif olarak ustalıkla kullanmış olmasıdır.
İznik ideolojisini bir leitmotif olarak ustalıkla kullanmış olmasıdır.
3
Osman
Bey’den İnsemeler
Bey’den İnsemeler
Osman Bey: Avcı başı, delikanlı, kıyıcı,
serkeş, alkole ve kılıca meyyal, köylülerle ve tekfurlarla iyi geçinen,
üleştiren biri.
serkeş, alkole ve kılıca meyyal, köylülerle ve tekfurlarla iyi geçinen,
üleştiren biri.
4
“Big
Man” Paradigması
Man” Paradigması
Neden Tündar değil de Osman?
En yaşlı olan değil en yetenekli olan bey
olurdu.
olurdu.
Siyasal antropolojide ilk tip yöneticiye
(kazanılmış) Big Man, ötekine (Silsile, hanedan yollu iktidar) başkan (chief)
denilir.
(kazanılmış) Big Man, ötekine (Silsile, hanedan yollu iktidar) başkan (chief)
denilir.
Big Man yanına client toplar, mal ve toprak
üleştirir.
üleştirir.
Osman Bey ve Timur gibi önderler, ancak
arpalık dağıttıkları taşeron sayesinde siyasal erki (ya da devleti) ele
geçirebilmişlerdir.
arpalık dağıttıkları taşeron sayesinde siyasal erki (ya da devleti) ele
geçirebilmişlerdir.
Karacahisar alındıktan sonra Bilecik,
Yarhisar, İnegöl ve Yenişehir zaptedilmiş ve böylece Osmanlı Toplumu ilk kez su
üstüne çıkmıştır. (s. 68)
Yarhisar, İnegöl ve Yenişehir zaptedilmiş ve böylece Osmanlı Toplumu ilk kez su
üstüne çıkmıştır. (s. 68)
Bütün TAO (Tevârih-i Âl-i Osman) dört hisar
alındıktan sonra Alâeddin’in Osman Bey’i tanıdığını yazar. (s. 69)
alındıktan sonra Alâeddin’in Osman Bey’i tanıdığını yazar. (s. 69)
5
Zümreler,
Meslekler ve İşlevler
Meslekler ve İşlevler
Osmanlı kuruluş toplumunda şu zümrelerin
bulunduğunu saptamış oluyoruz: Ulu bey, Ertuğrul uruğundan beyler, gaziler,
alpler ve Türkmen beyleri, ahiler, abdallar ve bacılar, Türkmen göçerler,
yerleşik Rum köylüler. Eder, sekiz zümre.
bulunduğunu saptamış oluyoruz: Ulu bey, Ertuğrul uruğundan beyler, gaziler,
alpler ve Türkmen beyleri, ahiler, abdallar ve bacılar, Türkmen göçerler,
yerleşik Rum köylüler. Eder, sekiz zümre.
Gazilik kuralları
İlkin gayrimüslim düşman İslam’a davet
edilmelidir. Kabul etmezse aman dilemelidir. Onu da yapmazsa tepelenmelidir.
Sakatlar, yaşlılar ve kadınlar kıyımdan muaftırlar. (s. 83)
edilmelidir. Kabul etmezse aman dilemelidir. Onu da yapmazsa tepelenmelidir.
Sakatlar, yaşlılar ve kadınlar kıyımdan muaftırlar. (s. 83)
TAO geleneğine göre Osman ve Orhan beylerin
maiyeti arasında alpler çoğunluktadır.
maiyeti arasında alpler çoğunluktadır.
(Alpler) Müslüman ya da Tengrici idiler.
Şehzadeler onlara emanetti.
(Türkmen savaş beyleri) kutsallık işleriyle
bir ilgileri olduğu iddia edilemez (öyleyse gazaya katılmasındaki
önemli/öncelikli etken ganimet olmalıdır).
bir ilgileri olduğu iddia edilemez (öyleyse gazaya katılmasındaki
önemli/öncelikli etken ganimet olmalıdır).
Ahiler
Arapçada “ah” kardeş anlamındadır.
Akı / Türkçede cömert, eli açık demektir.
Ahilik, şehir ve kasabalardaki zanaat
erbabını birleştiren ve aynı zamanda kentin kolluk kuvvetini oluşturan bir
kuruluştur. (s. 87)
erbabını birleştiren ve aynı zamanda kentin kolluk kuvvetini oluşturan bir
kuruluştur. (s. 87)
Bacılar
Bana öyle geliyor ki, Rum Bacılarının
heteredoks inançlara bağlanmış (…) kadın toplulukları oldukları doğrudur.
heteredoks inançlara bağlanmış (…) kadın toplulukları oldukları doğrudur.
Osmanlı göçer-evleri iktisadi işlevi,
aslen, hayvancılık ve halıcılık…
aslen, hayvancılık ve halıcılık…
Osmanlı Toplumunda Sınıflar
Behcetü’t-Tevarih (…) Osmanlı toplumunu
dört zümreli olarak görür: “ulu bilginler, yüce beyler; ve ak kemik, kara
kemiktir.”
dört zümreli olarak görür: “ulu bilginler, yüce beyler; ve ak kemik, kara
kemiktir.”
Onlar yüce ve uludurlar; Hacı Bektaş Veli,
Ede Balı ve Kadıncık Ana gibi (Din uluları).
Ede Balı ve Kadıncık Ana gibi (Din uluları).
Yüce beyler Osmanlı uruğunun üyeleri ve
sivrilmiş savaş beyleri olmalıdır.
sivrilmiş savaş beyleri olmalıdır.
Ak ve kara kemiğe gelince, toplumun ak
budun ve kara budun olarak ikiye ayrılması olgusu bütün ortaçağ Türk toplumları
için söz konusudur. (s. 103)
budun ve kara budun olarak ikiye ayrılması olgusu bütün ortaçağ Türk toplumları
için söz konusudur. (s. 103)
6
Orhan
Bey Yortuyor
Bey Yortuyor
Orhan Bey en büyük oğlan olduğundan savaş
beyi olarak yetiştirilmişti.
beyi olarak yetiştirilmişti.
Küçük kardeşi Alâeddin Paşa ise hep
babasının yanındaydı.
babasının yanındaydı.
Yıllardan beri sürdürülen Bursa kuşatmasını
kaldırıp şehri ele geçirdi (1326). Yedi yıl sonra aynı yoldan İznik’e girildi
(1331).
kaldırıp şehri ele geçirdi (1326). Yedi yıl sonra aynı yoldan İznik’e girildi
(1331).
Bapheus (1301) ve Dinboz (1302)
savaşlarının üstünden, aşağı yukarı yirmi yıl geçmesine rağmen, Big Man Osman
Bey ne gibi askeri faaliyetlerde bulunmuştur? Neden Bursa ve İznik kuşatmaları
bu kadar uzun sürmüştür? (s. 105)
savaşlarının üstünden, aşağı yukarı yirmi yıl geçmesine rağmen, Big Man Osman
Bey ne gibi askeri faaliyetlerde bulunmuştur? Neden Bursa ve İznik kuşatmaları
bu kadar uzun sürmüştür? (s. 105)
Germiyan Beyliği Osmanlı için ciddi bir
tehlikedir.
tehlikedir.
Al-Umari, (Germiyan beyi) Yakup Bey için Türk
padişahlarının en büyüğüdür diyor.
padişahlarının en büyüğüdür diyor.
Asıl önemlisi Balabancuk’un verdiği haberdir
(Germiyan beyi Bizans’tan yüz bir altın haraç almaktadır).
(Germiyan beyi Bizans’tan yüz bir altın haraç almaktadır).
14. yüzyılın ortasına doğru Germiyan
beyinin Bizans’tan haraç alması için ne gibi rasyonel bir sebep olabilir?
beyinin Bizans’tan haraç alması için ne gibi rasyonel bir sebep olabilir?
Tek sebep olarak şunu görüyorum:
Germiyanların Osmanlı ilinin güney sınırlarını hep tehdit altında tutarak,
onların Bizans topraklarına yapacakları akınlardaki serbestlik derecesini
azrağa / minimuma indirmek. (s. 106)
Germiyanların Osmanlı ilinin güney sınırlarını hep tehdit altında tutarak,
onların Bizans topraklarına yapacakları akınlardaki serbestlik derecesini
azrağa / minimuma indirmek. (s. 106)
Yakup Bey’in ölümüyle birlikte Orhan Bey,
Bursa ve İzmit kuşatmalarını kaldırıp, her iki şehri da arka arkaya fethetmiştir.
Bursa ve İzmit kuşatmalarını kaldırıp, her iki şehri da arka arkaya fethetmiştir.
Sınıflı toplumda devletin cebir kullanması
için otoriter bir aygıta ihtiyacı vardır. Bu aygıt, devlet başkanı dâhil olmak
üzere, yüksek rütbeli askerlerden, idari ve adli yüksek memurlardan ve ulu din
adamlarından oluşur.
için otoriter bir aygıta ihtiyacı vardır. Bu aygıt, devlet başkanı dâhil olmak
üzere, yüksek rütbeli askerlerden, idari ve adli yüksek memurlardan ve ulu din
adamlarından oluşur.
Osmanlı birinci öbek için seyfiye, ikinci
ve üçüncü öbekler için ilmiye deyimini kullanır.
ve üçüncü öbekler için ilmiye deyimini kullanır.
Genel de deyim, kılıç ve kalemdir. (s. 113)
Osmanlı buyuran sınıfına dâhil olan bütün
zümreler başlarına ak börk giyerler.
zümreler başlarına ak börk giyerler.
Köylüler ve konar-göçer ki bunlara
Osmanlı’da reaya denilir, buyurulan sınıftır. Bu sınıf (…) kızıl börk giymeye
mecburdur.
Osmanlı’da reaya denilir, buyurulan sınıftır. Bu sınıf (…) kızıl börk giymeye
mecburdur.
—
Alfa Yayınları
Kasım 2015