Sosyoloji
Samsun Pazarlarında Satılan Şifalı Bitkiler
Özen
Yaylagül – Samsun Pazarlarında Satılan Şifalı Bitkiler
Yaylagül – Samsun Pazarlarında Satılan Şifalı Bitkiler
Samsun pazarlarında satılan şifalı
bitkilerden biri kaldırayak adıyla da bilinen ve bu addan haploloji ve ünlü
daralmasıyla değişen kaldırık bitkisidir.
bitkilerden biri kaldırayak adıyla da bilinen ve bu addan haploloji ve ünlü
daralmasıyla değişen kaldırık bitkisidir.
Samsunlu bir pazarcı kadın tarafından adının
papara olarak da bilindiği söylenmiştir. Turhan Baytop’un hazırladığı Türkçe
Bitki Adları Sözlüğü’nde kaldırık, ıspı ile eşleştirilmiştir. Bazı kaynaklarda
ise, hodan (holdan, sığırdili, balık otu, zılbıt otu) ile eşleştirildiği
görülür. Bitkinin rahatlatıcı, özgüven arttırıcı ve cesaretlendirici etkisi
olduğu belirtilir. Böbrek üstü bezleri üzerine olumlu etkileri gözlenmiştir.
Tarihî kaynaklar, cesaretlendirici etkisi nedeniyle savaşa giden askerlerinin
giysileri ve atlarının üzengilerine bu otun çiçeklerinin sürüldüğünü kaydeder.
Sedef hastalığı için hazırlanan bitkisel ilaçlarda da kaldırık kökü kullanılır.
Pazarcı kadınlardan alınan bilgilere göre, Samsun’da suda haşlandıktan sonra
yağda yumurtayla kavrularak tüketilmekte ve öksürüğe karşı tedavi edici
olduğuna inanılmaktadır.
papara olarak da bilindiği söylenmiştir. Turhan Baytop’un hazırladığı Türkçe
Bitki Adları Sözlüğü’nde kaldırık, ıspı ile eşleştirilmiştir. Bazı kaynaklarda
ise, hodan (holdan, sığırdili, balık otu, zılbıt otu) ile eşleştirildiği
görülür. Bitkinin rahatlatıcı, özgüven arttırıcı ve cesaretlendirici etkisi
olduğu belirtilir. Böbrek üstü bezleri üzerine olumlu etkileri gözlenmiştir.
Tarihî kaynaklar, cesaretlendirici etkisi nedeniyle savaşa giden askerlerinin
giysileri ve atlarının üzengilerine bu otun çiçeklerinin sürüldüğünü kaydeder.
Sedef hastalığı için hazırlanan bitkisel ilaçlarda da kaldırık kökü kullanılır.
Pazarcı kadınlardan alınan bilgilere göre, Samsun’da suda haşlandıktan sonra
yağda yumurtayla kavrularak tüketilmekte ve öksürüğe karşı tedavi edici
olduğuna inanılmaktadır.
Sirken
“Chenopodium (Chenopodiaceae) türlerine
verilen genel ad. 10-150 cm yükseklikte, bir yıllık ve otsu bitkilerdir.” Chenopodium
türlerinden olan it boncuğı ‘İtboncuğu, sipid-i mühre’ tarihi tıp metinlerinde
basur, yanık ve göze parlaklık vermek için kullanılmıştır. Bitkinin Samsun’da, yukarıda
sözü edilen kaldırık gibi haşlanıp sarımsaklı yoğurtla veya yumurtayla
kavrularak tüketildiği tespit edilmiştir.
verilen genel ad. 10-150 cm yükseklikte, bir yıllık ve otsu bitkilerdir.” Chenopodium
türlerinden olan it boncuğı ‘İtboncuğu, sipid-i mühre’ tarihi tıp metinlerinde
basur, yanık ve göze parlaklık vermek için kullanılmıştır. Bitkinin Samsun’da, yukarıda
sözü edilen kaldırık gibi haşlanıp sarımsaklı yoğurtla veya yumurtayla
kavrularak tüketildiği tespit edilmiştir.
Pancar
Küçük yapraklı ve damarlı kısımlarının koyu,
morumsu renkli olmasıyla diğer pancarlardan ayrılır. Samsun yöresinde suda
haşlanıp yoğurtlanarak veya yumurtayla kavrularak tüketildiği belirtilmiştir.
Halk hekimliğinde saçları besleyici özelliği nedeniyle saç dökülmesine karşı
kullanıldığı bilinmektedir.
morumsu renkli olmasıyla diğer pancarlardan ayrılır. Samsun yöresinde suda
haşlanıp yoğurtlanarak veya yumurtayla kavrularak tüketildiği belirtilmiştir.
Halk hekimliğinde saçları besleyici özelliği nedeniyle saç dökülmesine karşı
kullanıldığı bilinmektedir.
Kırçan (Silcan)
…boğazdan gelen kanı dindirdiği
kaydedilmektedir.
kaydedilmektedir.
Kişniş (Coriandrium sativum), Samsun
pazarlarında genellikle kinzi adıyla satılır. Farsça kökenli bir kelime olup
tarihî tıp metinlerinden Edviye-i Müfrede’de kişnic ya da kişnîz adıyla da geçer.
Kinzi metatez ve ses düşmesi yoluyla oluşmuş şekildir.
pazarlarında genellikle kinzi adıyla satılır. Farsça kökenli bir kelime olup
tarihî tıp metinlerinden Edviye-i Müfrede’de kişnic ya da kişnîz adıyla da geçer.
Kinzi metatez ve ses düşmesi yoluyla oluşmuş şekildir.
Tarihî tıp metinlerinde sıcaktan kaynaklanan
baş ağrısında, mideyi kuvvetlendirmek için, şişliklerin giderilmesinde, göz
hastalıkları tedavisinde ve doğum güçlüklerinde, safra kaynaklı sıtmanın
öncesinde kullanıldığı kaydedilmiştir.
baş ağrısında, mideyi kuvvetlendirmek için, şişliklerin giderilmesinde, göz
hastalıkları tedavisinde ve doğum güçlüklerinde, safra kaynaklı sıtmanın
öncesinde kullanıldığı kaydedilmiştir.
Yaban pancarı (Beta vulgaris), pazı olarak da
bilinir. Tarihî kaynaklarda, pazu adıyla
yer alır ve mercimeğin vereceği yan etkiyi giderici ve hemoroide karşı uygun
bir gıda olarak söz edilir. Samsun yöresinde suda haşlanıp yoğurtlanarak veya
yumurtayla kavrularak tüketildiği belirtilir.
bilinir. Tarihî kaynaklarda, pazu adıyla
yer alır ve mercimeğin vereceği yan etkiyi giderici ve hemoroide karşı uygun
bir gıda olarak söz edilir. Samsun yöresinde suda haşlanıp yoğurtlanarak veya
yumurtayla kavrularak tüketildiği belirtilir.
…yazı pancarı adıyla satılan bir diğer şifa
kaynağı ise, bir tek bitki değil, bir bitki karışımıdır. …bu bitki karışımının
kadın hastalıklarına iyi geldiğine inanılmaktadır. Karışım içinde yer alan
bitkiler; ebegümeci, kuş ekmeği, nünük/nünük dayı, yağlıca, kuzu kulağı, gelin
eli, katır tırnağı, papatya, çiğdem, kaz ayağı ve efeliktir.
kaynağı ise, bir tek bitki değil, bir bitki karışımıdır. …bu bitki karışımının
kadın hastalıklarına iyi geldiğine inanılmaktadır. Karışım içinde yer alan
bitkiler; ebegümeci, kuş ekmeği, nünük/nünük dayı, yağlıca, kuzu kulağı, gelin
eli, katır tırnağı, papatya, çiğdem, kaz ayağı ve efeliktir.
Ebegümeci
Tarihî tıp metinlerinde yapraklarının
susuzluğun giderilmesi, arı sokması, diş eti hastalıkları, yanık tedavisinde;
kökünün anne sütünü arttırıcı özelliğiyle kullanıldığı, sinirleri
kuvvetlendirdiği, eski öksürüğe iyi geldiği, mideyi temizlediği, diş eti
çekilmesi ve ağız kokusunda, zehirlenmelerde kullanıldığı kaydedilmiştir.
susuzluğun giderilmesi, arı sokması, diş eti hastalıkları, yanık tedavisinde;
kökünün anne sütünü arttırıcı özelliğiyle kullanıldığı, sinirleri
kuvvetlendirdiği, eski öksürüğe iyi geldiği, mideyi temizlediği, diş eti
çekilmesi ve ağız kokusunda, zehirlenmelerde kullanıldığı kaydedilmiştir.
Kuş ekmeği, “Poligonum aviculare L.
(Polygonaceae),
(Polygonaceae),
Kuşkuş otu, söğüt otu veya eşek madımağı
olarak da bilinir. Basur memelerinin tedavisinde ve boğaz ağrıları için de kullanılmaktadır.
olarak da bilinir. Basur memelerinin tedavisinde ve boğaz ağrıları için de kullanılmaktadır.
Kuzu kulağı, “Rumex acetosella L
(Polygonaceae). Yapraklan çiğ olarak da tek
başına veya salata içinde tüketilir. Mide şişkinliğini giderici, idrar
söktürücü etkisi bilinmektedir.
(Polygonaceae). Yapraklan çiğ olarak da tek
başına veya salata içinde tüketilir. Mide şişkinliğini giderici, idrar
söktürücü etkisi bilinmektedir.
Papatya ( …baş ağrısı için yakı
yapıldığı, kökünün çıban tedavisinde; yağının mide ve bağırsak gazlarını
gidermek, sinirleri gevşetmek, şişleri gidermek için, ayrıca sıtma, verem ve
ishal tedavisinde de kullanıldığı kaydedilmiştir. Edviye-i Müfrede’de ise yine,
sinirleri kuvvetlendirdiği, şişleri giderdiği, soğuktan olan baş ağrısına iyi
geldiği, kaynatılıp suyuna girildiğinde böbrek taşını giderdiği, kadınların
hayz yolunu açtığı ve çalıştırdığı, doğumu kolaylaştırdığı kaydedilmiştir (s.
99).
yapıldığı, kökünün çıban tedavisinde; yağının mide ve bağırsak gazlarını
gidermek, sinirleri gevşetmek, şişleri gidermek için, ayrıca sıtma, verem ve
ishal tedavisinde de kullanıldığı kaydedilmiştir. Edviye-i Müfrede’de ise yine,
sinirleri kuvvetlendirdiği, şişleri giderdiği, soğuktan olan baş ağrısına iyi
geldiği, kaynatılıp suyuna girildiğinde böbrek taşını giderdiği, kadınların
hayz yolunu açtığı ve çalıştırdığı, doğumu kolaylaştırdığı kaydedilmiştir (s.
99).
Çiğdem, “Crocus (Iridaceae) türlerine
verilen genel ad. Tarihî tıp metinlerinde hezye
(
verilen genel ad. Tarihî tıp metinlerinde hezye
(
Kazayağı, “Falcaria vulgaris (Murr.)
Moench subsp. Szovitsii (C.Koch) Petrak (Compositae). …tek olarak başta bağırsak
solucanları, tenyalar ve bağırsak kurtlarına karşı tedavi edici amaçla da
kullanılır.
Moench subsp. Szovitsii (C.Koch) Petrak (Compositae). …tek olarak başta bağırsak
solucanları, tenyalar ve bağırsak kurtlarına karşı tedavi edici amaçla da
kullanılır.
Efelik
Bu bitki labada (
Yağlıca; süpürge otu, püren gibi adlarla da
bilinen bir bitkidir. İshali giderici, idrar söktürücü ve kan ve idrar yollarını
temizleyici, anne sütünü arttırıcı, kasları güçlendirici özellikleri
kaydedilmiştir.
bilinen bir bitkidir. İshali giderici, idrar söktürücü ve kan ve idrar yollarını
temizleyici, anne sütünü arttırıcı, kasları güçlendirici özellikleri
kaydedilmiştir.
Gelincik (Papaver rhoeas), çiçeğinin baş
ağrısı ve temriye hastalığı tedavisinde kullanıldığı, anne sütünü akıttığı
bilinir. Çiçeğinin suyu, göz hastalıkları tedavisinde, kulak iltihabı, kulak ve
burun temizliğinde, hanazır adı verilen çıbanın giderilmesinde, burun
kanamalarında tavsiye edilir.
ağrısı ve temriye hastalığı tedavisinde kullanıldığı, anne sütünü akıttığı
bilinir. Çiçeğinin suyu, göz hastalıkları tedavisinde, kulak iltihabı, kulak ve
burun temizliğinde, hanazır adı verilen çıbanın giderilmesinde, burun
kanamalarında tavsiye edilir.
Nünük dayı, bazı yörelerde nivük veya nünük
otu adıyla da bilinen bir bitkidir. Reşadiye’de, dip soğanının sabahları aç
karnına 15 gün yenildiğinde mayasıl hastalığını (basur) tedavi ettiğine
inanıldığı kaydedilmiştir.
otu adıyla da bilinen bir bitkidir. Reşadiye’de, dip soğanının sabahları aç
karnına 15 gün yenildiğinde mayasıl hastalığını (basur) tedavi ettiğine
inanıldığı kaydedilmiştir.
Samsun pazarlarında; pazı, kelem, kereviz,
reyhan, dereotu, kara turp gibi daha bir çok şifalı bitki de satılmaktadır.
Bununla birlikte bölgenin zengin bitki florası düşünüldüğünde satılan bitki
sayısının beklenenden az olduğu söylenebilir.
reyhan, dereotu, kara turp gibi daha bir çok şifalı bitki de satılmaktadır.
Bununla birlikte bölgenin zengin bitki florası düşünüldüğünde satılan bitki
sayısının beklenenden az olduğu söylenebilir.
Araştırmalar esnasında, bu tip şifalı
bitkilerin genellikle haşlandıktan sonra kavrularak tüketildiği tespit
edilmiştir. Bu işlem sırasında da bitkiler besin değerlerini büyük ölçüde yitirmektedir.
Bitkilerin mümkün olduğunca kısa sürede pişirilmesi, pişirme suyunun
atılmaması, hemen tüketilmesi de önemlidir (s. 100).
bitkilerin genellikle haşlandıktan sonra kavrularak tüketildiği tespit
edilmiştir. Bu işlem sırasında da bitkiler besin değerlerini büyük ölçüde yitirmektedir.
Bitkilerin mümkün olduğunca kısa sürede pişirilmesi, pişirme suyunun
atılmaması, hemen tüketilmesi de önemlidir (s. 100).
—
Yaylagül, Özen. (2011), Samsun Pazarlarında Satılan Şifalı Bitkiler, Samsun Sempozyumu
13-16 Ekim Samsun, Bildiriler Kitabı, Cilt: 2, s. 98 – 101, Samsun 2013
13-16 Ekim Samsun, Bildiriler Kitabı, Cilt: 2, s. 98 – 101, Samsun 2013