Kasım Hanlığı Tarihi, Özellikleri, Hakkında Bilgi
Kasım Hanlığı. Altın Orda Devleti’nin parçalanmasından sonra Moskova yakınlarında kurulan Türk hanlıklarından biri (1445-1681)
Kazan Hanı Uluğ Muhammed’in isteği üzerine kurulan hanlığın adı ilk hükümdarı Kasım Han’dan gelir. Rusça kaynaklarda hanlığın merkezi olan şehrin ismi Meşçerskiy ve Gorodets olarak da geçer. Kasım Hanlığı’nın ortaya çıkışından sonra Kasım veya Han-Kirman adıyla anılan şehir, Oka nehrinin sol kıyısında Moskova’nın 2SÛ km. kadar güneydoğusunda, Kazan’ın 470 km. güneybatısında bir yerleşim birimidir.
Kasım Hanlığı’nın kuruluşu, Doğu Avrupa’daki Türk devletleriyle Slav knezlileri (prenslik) arasındaki mücadeleler ve bunların politikalarıyla yakından ilgilidir. Uluğ Muhammed. küçük hanlıklara parçalanmış olan Altın Orda Devleti’ni tekrar bir idare altında toparlamak istiyordu. Ancak bunu gerçekleştirebilmek için hem Slav beylikleri hem diğer hanlıklarla mücadele etmesi gerekiyordu. Kendi hâkimiyetini tanıtmak amacıyla 1439’da Ruslar’a karşı çıktığı ilk seferde Moskova kapılarına gelen Uluğ Muhammed 7Temmuz 1445 tarihindeki ikinci seferinde Vladimir’e kadar ilerledi, Suzdal meydan savaşında Ruslar’ı yenerek Moskova Knezi Vasili’yi esir aldı. Ödediği yüklü miktardaki fidye neticesinde serbest kalan Vasili, Uluğ Muhammed Han’la onun bütün isteklerini kabul eden bir antlaşma yaptı. Bu antlaşmaya göre Moskova, Uluğ Muhammed Han’a savaş tazminatı ödeyecek, daha önce Altın Orda Hanlığı’na karşı olan yükümlülüklerini şimdi Kazan Hanlığı’na ifa edecekti. Barış şartlarının yerine getirildiğini kontrol etmek üzere Moskova’da ve öteki Rus vilâyet merkezlerinde birçok Kazanlı memur bulundurulacaktı. Antlaşmanın önemli bir maddesi de Moskova Knezliği sınırlan dahilindeki Oka ırmağı üzerinde bir hanlık kurulmasını öngörüyordu.
Bazı kaynaklara göre 1445’te. bazılarına göre ise 1452-1456 yıllarında kurulan Kasım Hanlığı’nın başına Uluğ Muhammed’in oğlu Kasım getirildi. Uluğ Muhammed Han’ın ölümünden bir süre sonra Kazan Hanlığı’nda taht mücadelesi başladı. Bu gelişmelerle yakından ilgilenen Moskova Knezliği Kasım Han’a tam destek verdi. Fakat Kazan’a yaptığı ilk seferden başarısızlıkla dönen Kasım Han’ın durumu da sarsıldı. Moskova Knezliği’ne daha sıkı bağlarla bağlandı ve bir bakıma onun vasalı haline geldi. Kasım hanları bundan böyle unvan ve topraklarını, devlet vergilerini toplama yetkilerini korumakla birlikte dış işlerinde Moskova’ya tâbi oldular ve öteki Rus beyleri seviyesine düştüler. Moskova knezleri, bir yandan onların siyasî ve askerî birikimlerinden yararlanırken bir yandan da Kırım ve Kazan hanlıklarına karşı kullanmaya başladılar.
Kazan hanının ölümünden sonra Kazan’a başarısız bir sefer yapan Kâsım’ın 1468’de(873) vefatıyla yerine oğlu Danyal (Danyar) geçti (1468-1486). Danyal, Rus-lar’ın 1471 -1477 yıllarında yapılan Novgo-rod seferlerine katıldı; 1472’de Altın Orda Hanı Ahmed’in üzerine yürüdü. Onun ölümünün ardından III. İvarı hanlığın başına Kırım’dan Nur Devlet Giray’ı getirdi. Böylece Kasım Hanlığı’nda Uluğ Muhammed ailesi dönemi kapanmış oldu. Nur Devlet zamanında Altın Orda Devleti’nin merkezi olan Saray şehri yağmalandı. Nur Devlet’in oğlu Satılgan da yine Ruslar’ın yanında Altın Orda ve Kazan hanlıklarına yapılan seferlere katıldı. Satılgan’ın kardeşi Canay hakkında fazla bilgi bulunmamakla birlikte Litva’ya karşı sefere çıktığı bilinmektedir. Canay’dan sonra Kasım Hanlığı’nda Kırım hanları sülâlesi sona erdi, Astarhan hanları dönemi başladı. Astarhan Hanı Bahtiyar Sultan’ın oğlu olup 1502’de Moskova’nın hizmetine giren Şeyh Avliyar 1812’de (918) Kasım hanlığına getirildi ve beş yıl kadar bu makamda kaldı. 1S16’da (922) Smolensk seferine katıldı.