İslam Tarihi

İdrisiler Devleti Tarihi, Özellikleri, Hakkında Bilgi

İdrîsîler. 789-985 yıllan arasında Fas’ta hüküm süren ilk İslâm hanedanı.

Hanedanın kurucusu, Hz. Ali’nin oğlu Hasan’ın neslinden olup soyu Fas şerifle­rinin bir kolunu meydana getiren İdrîs b. Abdullah Fah Savaşı1 nın (169/786) ardından Mağrib’in merkezi Tanca’ya git­mek zorunda kalmıştı. Daha sonra Velî-lâ’da Evrebe adlı Berberî kabilesinin des­teğiyle kendisine dinî ve siyasî lider ola­rak biat edilmiş, böylece Velîlâ merkez ol­mak üzere İdrîsîler’in temelleri atılmıştı (172/789). İdrîs’in oğlu babasının kurduğu Fas’ı başşehir yaptı. Vezirlik, kâtiplik ve kadılık gibi görevleri İhdas ederek devle­tini Arap – İslâm devleti tarzında teşkilât­landırdı ve gerçekleştirdiği fetihlerle ül­kenin sınırlarını genişletip İdrîsîler’i Mağrib-i Aksâ’nın en güçlü devleti haline ge­tirdi. Kurtuba’da (Cordoba) (202/817-18) ve Tunus’ta (209-211/824-826) meydana gelen isyanlar yüzünden kaçarak Fas’a gelen Araplar’ın devletin üst kademe­lerinde görevlendirilmesiyle İdrîsîler’in Arap karakteri güçlendi. Devletin sınırları doğuda Şelif nehrine (Cezayir) ve Güney Fas’ta Sûs’a kadar uzanmaktaydı. Ancak onun vefatından hemen sonra hanedan parçalanma sürecine girdi. Veliaht olarak yerine geçen büyük oğlu Muhammed, üi-keyi on iki erkek kardeşinden erginlik ça­ğına ulaşan sekiziyle paylaştı. Tilimsân ve civarını ise önceden olduğu gibi Süley­man b. İdrîs evlâdına bıraktı, başşehir Fas ve yöresini kendisine ayırdı. Bu uygulama kısa sürede merkezî otoriteyi zayıflattı ve her biri muhtariyet peşinde koşan ma­hallî emirliklerin ortaya çıkmasına zemin hazırladı. Muhammed’e karşı ilk isyan eden Azemmûr, Tâmesnâ, Şâle ve Selâ’-ya hükmeden kardeşi îsâ oldu. Muham­med. onun isyanını bastırmak için Tanca valisi olan diğer kardeşi Kâsım’ı görevlendirdi, onun kabul etmemesi üzerine de Rif bölgesi hâkimi olan kardeşi Ömer’den yardım istedi. Ömer önce îsâ’yı. ardından diğer kardeşi Kâsım’i mağlûp ederek iki­sine ait merkezleri ele geçirdi. 220 (835) yılında Ömer ölünce Muhammed onun idaresindeki merkezleri üç oğlu arasın­da taksim etti. Ömer’den bir yıl sonra vefat eden Muhammed’in ardından İd­rîsî tahtına henüz dokuz yaşındaki oğlu Ali geçti. Yaşının küçüklüğüne rağmen kabile reislerinin saray görevlilerine ita­ati sayesinde önemli bir sıkıntı yaşanma­dı. Erginlik çağına ulaştıktan sonra yö­netimi eline alan I. Ali 234’te (849) öldü. Yerine geçen kardeşi I. Yahya başarılı yö­netimiyle devletinin gücünü arttırdı. Baş­şehir Fas onun zamanında büyük geliş­me gösterdi, bölgede bir cazibe merkezi haline geldi ve nüfusu arttı. Fas’ta ve di­ğer merkezlerde imar faaliyetleri ve ti­carî hayat da önemli gelişme kaydetti. I. Yahya’nın 249 (863) yılında vefatından sonra yerine geçen oğlu II. Yahya zama­nında ülkede istikrar bozuldu ve devleti yıkılışa sürükleyen karışıklıklar başladı. Kendisini eğlenceye veren II. Yahya’ya karşı isyan eden Abdurrahman b. Ebû Sehl el-Cüzâmî, onu saraydan kaçmak zorunda bıraktı. İl. Yahya bir süre sonra üzüntüden öldü (252/866).