Sosyoloji
Hellmut Ritter – Doğu Mitolojisinin Edebiyata Etkisi
Hellmut Ritter – Doğu Mitolojisinin
Edebiyata Etkisi
Edebiyata Etkisi
Karşılaştırmalı Edebiyat Metinleri
Edebiyat Tarihinin Konusu ve
Delilleri
Delilleri
Edebiyat
kelimesinin Fransızca karşılığı littérature’dur. Bu kelimenin aslı lettre’dir
ki harf demektir. (s. 11)
kelimesinin Fransızca karşılığı littérature’dur. Bu kelimenin aslı lettre’dir
ki harf demektir. (s. 11)
…birtakım
duygular müşkülatla dolu insan hayatına tahammül etmek kuvvetini verir. İşte
bütün bu çeşit eserler hep dar manada kullanılan ittérature’a aittir.
duygular müşkülatla dolu insan hayatına tahammül etmek kuvvetini verir. İşte
bütün bu çeşit eserler hep dar manada kullanılan ittérature’a aittir.
Geniş
manada kullanılan ittérature: Buraya kültür eserleri de girer.
manada kullanılan ittérature: Buraya kültür eserleri de girer.
Edebiyat Tarihinde Usul
İran
Edebiyatı kendi kendine siyasi hayatla paralel olarak üç büyük devreye ayrılır.
Edebiyatı kendi kendine siyasi hayatla paralel olarak üç büyük devreye ayrılır.
a) Ahamenitler
devri
devri
b) Sâsâniler
devri
devri
c) Arap
istilalarından sonraki devir. (s. 15)
istilalarından sonraki devir. (s. 15)
(Sosyal
Bakımdan Edebiyat Tarihi)
Bakımdan Edebiyat Tarihi)
…edebiyat
tarihi yazanlar, yazı eserlerini doğuran sosyal nedenlerden bahsederler.
tarihi yazanlar, yazı eserlerini doğuran sosyal nedenlerden bahsederler.
…çöl
hayatı aşk için çok olumsuz şartlara tabidir.
hayatı aşk için çok olumsuz şartlara tabidir.
…yalnız
ilkbaharda kısa bir müddet için halk bir yere toplanır ve aşk ancak bu mevsimde
olur. Sonra kabileler ayrılır. O vakit âşıklar da ayrılırlar.
ilkbaharda kısa bir müddet için halk bir yere toplanır ve aşk ancak bu mevsimde
olur. Sonra kabileler ayrılır. O vakit âşıklar da ayrılırlar.
…bu
nesip tarzıdır.
nesip tarzıdır.
Abbasiler
zamanında hayat şartları değişti. Artık şairler şehirlere geldi ve şehir
hayatının etkisiyle yeni bir edebiyat doğdu ki bunun en meşhur temsilcisi Ebû
Nüvâs’tır.
zamanında hayat şartları değişti. Artık şairler şehirlere geldi ve şehir
hayatının etkisiyle yeni bir edebiyat doğdu ki bunun en meşhur temsilcisi Ebû
Nüvâs’tır.
…dini
nedenler de buraya girer. Mesela ramazanda geceleri geçirmek için edebi
eğlenceler yapılır…
nedenler de buraya girer. Mesela ramazanda geceleri geçirmek için edebi
eğlenceler yapılır…
(Üslup
Bakımından Edebiyat Tarihi)
Bakımından Edebiyat Tarihi)
Kâtip
Çelebi / Keşfüzzünûn
Çelebi / Keşfüzzünûn
Bu
eser kitaplara göre tanzim edilmiştir.
eser kitaplara göre tanzim edilmiştir.
Bursalı
Tahir Bey / Osmanlı
Müellifleri
Tahir Bey / Osmanlı
Müellifleri
Bu
eser çok mühimdir.
eser çok mühimdir.
Hicri
4. yüzyılda yaşamış olan Ebû Temmâm ile Buhturî arasında çıkan bir münakaşada
Sûlî, Ebû Temmâm’ı tutmuş ve onu müdafaa için Ahbâr-ı Ebû Temmâm adlı meşhur
kitabını yazmıştır. Bu eserde o zamanki tenkit usulünü görebiliriz. (s. 17/18)
4. yüzyılda yaşamış olan Ebû Temmâm ile Buhturî arasında çıkan bir münakaşada
Sûlî, Ebû Temmâm’ı tutmuş ve onu müdafaa için Ahbâr-ı Ebû Temmâm adlı meşhur
kitabını yazmıştır. Bu eserde o zamanki tenkit usulünü görebiliriz. (s. 17/18)
İran Edebiyatı ve Tezkireler
- Çehar Makâle / Nizâmî Arûzî-i
Semerkandî’nindir. Şairler kısmı Hicri 550’de yazılmıştır. - Lübâbulelbâb / Muhammed
Avfî’nindir. H. 600-625 arasında Hindistan’da yazılmıştır. - Tezkiratuşşuerâ-i Devletşah / 1843’te
Hoca Fehim tarafından Türkçeye Sefînetüşşüerâ adıyla tercüme edilmiş ve
basılmıştır. - Mecâlisunnefâis / Ali Şîr
Nevâyî’nindir. H. 896’da yazılmıştır. - Tezkiretunnisâ / Fahrî b.
Emîrî’nindir. Kadın şairler tezkiresidir. - Tuhfe-i Sami (Sâm Mirzâ Tezkiresi)
/ Devletşah’ın zeylidir. - Heft İklîm / Ahmed Râzî’nindir. H.
1002’de yazılmıştır. - Sahhaf İbrahim (Suhuf-i İbrahim) Tezkiresi
- Mecma’ulfusehâ / Rıza Kuli
Han’ındır.
İslamiyet Öncesi İran Edebiyatı
Hintliler
ve İranlılar eskiden bir milletti. (s. 23)
ve İranlılar eskiden bir milletti. (s. 23)
İran
kelimesi Eran / Aryan’dan türemiştir.
kelimesi Eran / Aryan’dan türemiştir.
Babil’de
takriben M.Ö. 1760’ta hüküm süren “Kassiens”ler zamanındaki ilahlar arasında
Schuryat (Şuryat) adlı bir ilah vardı ki bir Ariyen ilahtır; güneş ilahıdır.
takriben M.Ö. 1760’ta hüküm süren “Kassiens”ler zamanındaki ilahlar arasında
Schuryat (Şuryat) adlı bir ilah vardı ki bir Ariyen ilahtır; güneş ilahıdır.
Eski
Hint ve Cermenlerin ilahları tabiiydi.
Hint ve Cermenlerin ilahları tabiiydi.
Mithra
ve Varuna
ve Varuna
Bu
ilahlar Hintlilerin ve İranlıların ilk devrelerinde müşterekti. Sonradan
Hint’te ve İran’da ayrı ayrı şekillerde gelişim gösterdi. (s. 24)
ilahlar Hintlilerin ve İranlıların ilk devrelerinde müşterekti. Sonradan
Hint’te ve İran’da ayrı ayrı şekillerde gelişim gösterdi. (s. 24)
Göçleri
İranlılar
İlk
münferit göçleri müstesna, kitle olarak M.Ö. 1000 yıllarında batıya
gitmişlerdir.
münferit göçleri müstesna, kitle olarak M.Ö. 1000 yıllarında batıya
gitmişlerdir.
…bir
kısmı Hazer’in kuzeyinden, diğer bir kısmı ise güneyinden geçmişlerdir.
Kuzeyden geçenler İskitler ve Sarmatlardır.
kısmı Hazer’in kuzeyinden, diğer bir kısmı ise güneyinden geçmişlerdir.
Kuzeyden geçenler İskitler ve Sarmatlardır.
Güney
yolcuları
yolcuları
I-
Saklar
Saklar
Semerkand’ın
doğusunda oturuyorlardı.
doğusunda oturuyorlardı.
II-
Sogdlar
Sogdlar
III-
Hârezmler
Hârezmler
IV-
Kevir Çölü’nün batısında kalanlar
Kevir Çölü’nün batısında kalanlar
İlk
kavim Medlerdir.
kavim Medlerdir.
Hükümdarları
Astiyeges’tir. Bunların devleti 558’de Ahamenitlerin kurucusu Kyros tarafından
mahvedildi.
Astiyeges’tir. Bunların devleti 558’de Ahamenitlerin kurucusu Kyros tarafından
mahvedildi.
Medlerin
dilinden bir iki kelimeden başka bir şey kalmamıştır.
dilinden bir iki kelimeden başka bir şey kalmamıştır.
V-
Kyros’un kurduğu devlet Ahamenitlerdir.
Kyros’un kurduğu devlet Ahamenitlerdir.
Bunların
sonuncu hükümdarı Üçüncü Darius’tur. M.Ö. 330’da İskender tarafından mağlub
edilmiştir. Bunların lisanından kalma kelimeler, kitabeler vardır. Buna Eski
İranca denir.
sonuncu hükümdarı Üçüncü Darius’tur. M.Ö. 330’da İskender tarafından mağlub
edilmiştir. Bunların lisanından kalma kelimeler, kitabeler vardır. Buna Eski
İranca denir.
VII-Ardaşîr
(Erdişîr) Sâsânîler Devleti’ni kurdu. Bu devlet, Yezd-i Cerd zamanında 636’da
İslamlar tarafından mahvedildi.
(Erdişîr) Sâsânîler Devleti’ni kurdu. Bu devlet, Yezd-i Cerd zamanında 636’da
İslamlar tarafından mahvedildi.
Partların
ve Sâsânîlerin lisanı Pehlevicedir.
ve Sâsânîlerin lisanı Pehlevicedir.
Bu
Pehlevice yavaş yavaş bugünkü Farsçayı doğurmuştur. (s. 26)
Pehlevice yavaş yavaş bugünkü Farsçayı doğurmuştur. (s. 26)
Edebiyat
İran edebiyatının özelliği epik =
destansal olmasıdır.
destansal olmasıdır.
Arap edebiyatı liriktir.
Bu
da Sami ruhu ile Ari ruhun farkını gösterir.
da Sami ruhu ile Ari ruhun farkını gösterir.
Ahamenitler
zamanından bize kitap olarak yalnız Avesta gelmiştir. Bu kelime ne demektir? “Metin” demektir. Zıddı olan “Zend” tercüme, şerh manasına gelir.
zamanından bize kitap olarak yalnız Avesta gelmiştir. Bu kelime ne demektir? “Metin” demektir. Zıddı olan “Zend” tercüme, şerh manasına gelir.
Avesta
Bir
kanundur. Muhtelif zamanlarda muhtelif muharrirler tarafından yazılmıştır.
kanundur. Muhtelif zamanlarda muhtelif muharrirler tarafından yazılmıştır.
Böyle
kitaplara “kanon” derler.
kitaplara “kanon” derler.
Kelimenin
aslı Yunancadır ve “ölçü aleti” demektir. (s. 29)
aslı Yunancadır ve “ölçü aleti” demektir. (s. 29)
Sâsânîler
zamanında eski Avesta lisanı unutulunca onu yeni lisana çevirmek lazım geldi.
Bu her dinde böyledir. Yahudiler dini dilleri olan İbraniceyi unuttukları
zaman, cumartesi günleri toplandıkları “midraş”larda (medrese) okunan şeylerden
bir şey anlamaz oldular. O zaman bunları halkın konuşma dili olan Aramiceye
tercüme ettiler ki bu tercümeye “targum” derlerdi. Halbuki sonradan da
Aramiceyi unuttular.
zamanında eski Avesta lisanı unutulunca onu yeni lisana çevirmek lazım geldi.
Bu her dinde böyledir. Yahudiler dini dilleri olan İbraniceyi unuttukları
zaman, cumartesi günleri toplandıkları “midraş”larda (medrese) okunan şeylerden
bir şey anlamaz oldular. O zaman bunları halkın konuşma dili olan Aramiceye
tercüme ettiler ki bu tercümeye “targum” derlerdi. Halbuki sonradan da
Aramiceyi unuttular.
Avesta’nın
Pehleviceye tercümesi Husrev-i Nûşirvan zamanında düzeltildi ve Avesta’nın
taksimi başladı. (s. 30)
Pehleviceye tercümesi Husrev-i Nûşirvan zamanında düzeltildi ve Avesta’nın
taksimi başladı. (s. 30)
Eskiden
Avesta 21 “nesk”ten ibaretti. Bunlardan bize ancak 19. nesk olan “Frendidat”
adlı nesk geldi. Bu da bu dinde yalnız dini merasimde kullanılan pratik
formüller ve ayetlerden ibarettir.
Avesta 21 “nesk”ten ibaretti. Bunlardan bize ancak 19. nesk olan “Frendidat”
adlı nesk geldi. Bu da bu dinde yalnız dini merasimde kullanılan pratik
formüller ve ayetlerden ibarettir.
…bu
parçaların adları “yasna”, “yaşt” olarak adlandırılmaktadır.
parçaların adları “yasna”, “yaşt” olarak adlandırılmaktadır.
Araplar
bunlara “tendiyat” derler.
bunlara “tendiyat” derler.
Fransızcası
“Hymne”dir. Bir de “hürde Avesta” vardır ki küçük dualardan ibarettir.
“Hymne”dir. Bir de “hürde Avesta” vardır ki küçük dualardan ibarettir.
Gatalar
Avesta’nın en eski kısmıdır.
Avesta’nın en eski kısmıdır.
(Zerdüşt)
Sirius (Arapçası Şuara / Şuarâ-iyemânî, İranca ismi “Bistria”) ile de mücadele
ediyor.
Sirius (Arapçası Şuara / Şuarâ-iyemânî, İranca ismi “Bistria”) ile de mücadele
ediyor.
Bugünkü
âlimler “Présaratustrtich” Zerdüşt’ten evvel olan “Yaşt”ları M.Ö. 7. yüzyıla
koyuyor.
âlimler “Présaratustrtich” Zerdüşt’ten evvel olan “Yaşt”ları M.Ö. 7. yüzyıla
koyuyor.
Sâsânîler
zamanında yapılan Pehlevice özetler vardır ki Zerdüştîliğin eksikliğini
tamamlamaya yaramaktadır. Bunlar kaybolan “Nesk”lerin özetleridir.
zamanında yapılan Pehlevice özetler vardır ki Zerdüştîliğin eksikliğini
tamamlamaya yaramaktadır. Bunlar kaybolan “Nesk”lerin özetleridir.
…en
mühimleri üç tanedir:
mühimleri üç tanedir:
- Bundahişn (asıl yaratılış, esas): Bu kaybolan
yaratılış (Dandat) neskinin özetidir. - Den Kard (Dîn-i ibadet)
- Meno Kherad (Ulv-i hikmet)
Eski
İrancada ê / î olmuştur.
İrancada ê / î olmuştur.
Bu
“den” kelimesi de sonra “din” olmuş ve Arapçaya geçmiştir. (s. 32)
“den” kelimesi de sonra “din” olmuş ve Arapçaya geçmiştir. (s. 32)
Kozmogoni
Bunun
zıddı Eschatologie’dir.
zıddı Eschatologie’dir.
(Avesta)
Buradaki aktörler somut “hayır” ve “şer”dir.
Buradaki aktörler somut “hayır” ve “şer”dir.
Hayır
ve şer ezelden beri mevcuttur.
ve şer ezelden beri mevcuttur.
Bütün
mevcudatın tarihi bu iki prensip arasındaki mücadeleden ibarettir.
mevcudatın tarihi bu iki prensip arasındaki mücadeleden ibarettir.
Sami
dinlerde esas fikir, merkezi mefhum iradidir.
dinlerde esas fikir, merkezi mefhum iradidir.
İran
dini ise iradi değil, izahidir; âlemin manasının izahıdır.
dini ise iradi değil, izahidir; âlemin manasının izahıdır.
Âlemin
sonunda hayrın galip olacağı fikri Mazdeizm’den sonra gelen dinlere de etki
etmiştir.
sonunda hayrın galip olacağı fikri Mazdeizm’den sonra gelen dinlere de etki
etmiştir.
Yahudiler
Babil’de İranlıların etkisi altında kaldıktan sonra bunu dinlerine ithal
etmişlerdir.
Babil’de İranlıların etkisi altında kaldıktan sonra bunu dinlerine ithal
etmişlerdir.
Başlangıçta
hayrın temsilcisi Ahuramazda, şerrin ise Ehrimen’dir.
hayrın temsilcisi Ahuramazda, şerrin ise Ehrimen’dir.
Hürmüz,
Ehrimen’in hırsı yüzünden kendisine taarruz edeceğini evvelden bilir ve savaşta
silah olmak için “ulvi halk”ı yaratır (Menûk).
Ehrimen’in hırsı yüzünden kendisine taarruz edeceğini evvelden bilir ve savaşta
silah olmak için “ulvi halk”ı yaratır (Menûk).
Hürmüz
iyi bir dünya yaratmak için barış teklif eder. Fakat Ehrimen razı olmaz. O
zaman Ahuramazda, Ehrimen’e karşı etkili bir dua okur. Ehrimen bu duayı duyunca
hemen kendinden geçer ve baygın bir halde üç bin sene kalır. Bu zaman içinde
mahlukat ulvi halden (Menûk) süfli hale (Getik) getirilir.
iyi bir dünya yaratmak için barış teklif eder. Fakat Ehrimen razı olmaz. O
zaman Ahuramazda, Ehrimen’e karşı etkili bir dua okur. Ehrimen bu duayı duyunca
hemen kendinden geçer ve baygın bir halde üç bin sene kalır. Bu zaman içinde
mahlukat ulvi halden (Menûk) süfli hale (Getik) getirilir.
Mevcudatın
sonunda ilk öküz ve ilk adam vücuda gelir (Öküz çiftçilik yapan milletler için
çok mühimdir).
sonunda ilk öküz ve ilk adam vücuda gelir (Öküz çiftçilik yapan milletler için
çok mühimdir).
Ehrimen
…uykudan
uyanır. Yılan şekline girerek mahlukat içine karışır. Ordusu da böyle yılan,
akrep ve haşerat şeklinde bütün dünyayı kaplar.
uyanır. Yılan şekline girerek mahlukat içine karışır. Ordusu da böyle yılan,
akrep ve haşerat şeklinde bütün dünyayı kaplar.
Gâv-ı
evvel (ilk öküz) ve insân-ı evvel ölür. Bu Ehrimen’in hüküm sürmesi de üç bin
yıl devam eder.
evvel (ilk öküz) ve insân-ı evvel ölür. Bu Ehrimen’in hüküm sürmesi de üç bin
yıl devam eder.
Nihayet
son devir gelir.
son devir gelir.
Ehrimen
mağlup olur ve yaratılış tamamen eski haline, temiz haline döner.
mağlup olur ve yaratılış tamamen eski haline, temiz haline döner.
Zerdüştîliğin
sistemi budur. (s. 35)
sistemi budur. (s. 35)
Avesta’da
iki din vardır. Zerdüşt’ün vaazları, Gatalar ve sonra eski ilahlara ait kısım.
iki din vardır. Zerdüşt’ün vaazları, Gatalar ve sonra eski ilahlara ait kısım.
Ahuramazda,
Ehrimen’e karşı mücadeleye başlarken kendisine yardımcı olmak üzere kozmik
insanı (insan-ı evvel) veya bu Gayumerd’i yaratmıştır.
Ehrimen’e karşı mücadeleye başlarken kendisine yardımcı olmak üzere kozmik
insanı (insan-ı evvel) veya bu Gayumerd’i yaratmıştır.
Gayumerd
bu savaşta yaralanıyor ve ölüyor.
bu savaşta yaralanıyor ve ölüyor.
Bu
ölen Gayumerd’in vücudundan olan, bütün kainatın temsilcisiydi. Maden yeri,
filiz zuhur eder ve onun tohumu toprağa iner ve ondan “ravent” otu hasıl olur.
Bu ottan bir nebat şeklinde ilk insan çifti vücuda gelir. Bunların isimleri;
erkek “Maşa”, kadın ise “Maşiyana”dır. Yani “merd u zen”. (s.
37)
ölen Gayumerd’in vücudundan olan, bütün kainatın temsilcisiydi. Maden yeri,
filiz zuhur eder ve onun tohumu toprağa iner ve ondan “ravent” otu hasıl olur.
Bu ottan bir nebat şeklinde ilk insan çifti vücuda gelir. Bunların isimleri;
erkek “Maşa”, kadın ise “Maşiyana”dır. Yani “merd u zen”. (s.
37)
Mani’ye
göre en büyük ilah
göre en büyük ilah
Ebu’l
Azame’dir.
Azame’dir.
Uygurca
yazılmış olan Chuartoanift’te
Manihaizmin esasları bulunmaktadır.
yazılmış olan Chuartoanift’te
Manihaizmin esasları bulunmaktadır.
Zerdüştîliğin
esası kozmoloji, Manihaizmin ise halastır.
esası kozmoloji, Manihaizmin ise halastır.
Uygurca
kitapta
kitapta
Şöyle
söylenir:
söylenir:
Halasın
yolu marifettir.
yolu marifettir.
Marifete
“Gnoses” denir.
“Gnoses” denir.
Gnostisizm,
kozmogoniden ve âlemin nihayetinden bahsetmez. Onun alaka merkezi ferdin
ruhunun temizlenmesidir.
kozmogoniden ve âlemin nihayetinden bahsetmez. Onun alaka merkezi ferdin
ruhunun temizlenmesidir.
Gnostisizm
Hıristiyanlıkla aynı zamana rastlar.
Hıristiyanlıkla aynı zamana rastlar.
Abbasiler
zamanında Manihaizme inananlar vardır. Bunlara “zındık” deniliyor. En eski
manası “Mani’ye tabi” demekti. Türeyişi şöyledir: Zandik, “ik” nispet ekidir.
“k” sonradan düşmüştür. Farsçada “zand” ise tefsir, Avesta tefsiri
manasındadır. (s. 41)
zamanında Manihaizme inananlar vardır. Bunlara “zındık” deniliyor. En eski
manası “Mani’ye tabi” demekti. Türeyişi şöyledir: Zandik, “ik” nispet ekidir.
“k” sonradan düşmüştür. Farsçada “zand” ise tefsir, Avesta tefsiri
manasındadır. (s. 41)
Mani’nin
bu felsefi şeklinin en meşhur temsilcisi İbn-i Mukaffa’dır.
bu felsefi şeklinin en meşhur temsilcisi İbn-i Mukaffa’dır.
Gnostisizm
sonradan “neoplatonizm” ile birleşmiş ve tasavvufa etki etmiştir.
sonradan “neoplatonizm” ile birleşmiş ve tasavvufa etki etmiştir.
İnsanın
ilahi kısmının dünyada, madde içinde esir olduğu ve anavatana dönmek
mecburiyetinin bulunduğu fikri gnostisizmden gelmiştir.
ilahi kısmının dünyada, madde içinde esir olduğu ve anavatana dönmek
mecburiyetinin bulunduğu fikri gnostisizmden gelmiştir.
İnsan-ı
kamil fikri de gnostisizmden gelmiştir.
kamil fikri de gnostisizmden gelmiştir.
Hudayname
Hudayname
Sâsânîlerin resmi tarih kitabıdır.
Sâsânîlerin resmi tarih kitabıdır.
Yeni Farsça’da Firdevsî Öncesi Şehnameler
Ebu’l-Mueyyed
el-Belhî’nin Şehname’si.
el-Belhî’nin Şehname’si.
Bu
kitap bize kadar gelememiştir. Kâbusname mukaddimesinde bu eserden bahsedilir.
kitap bize kadar gelememiştir. Kâbusname mukaddimesinde bu eserden bahsedilir.
Ebû
Ali Muhammed b. Ahmed el-Belhî’nin mensur Şehname’si.
Ali Muhammed b. Ahmed el-Belhî’nin mensur Şehname’si.
Bundan
el-Birunî bahsediyor.
el-Birunî bahsediyor.
Meşhur
el-Mervezî’nin manzum Şehname’si.
el-Mervezî’nin manzum Şehname’si.
İlk
manzum şehnamedir.
manzum şehnamedir.
Tus
valisi Ebu Mansur b. Abdurrezzak-i Tûsî.
valisi Ebu Mansur b. Abdurrezzak-i Tûsî.
Dört
mûbede bir mensur Şehname toplatmıştır.
mûbede bir mensur Şehname toplatmıştır.
Asıl
nüshası elde yoktur; yalnız bu kitaptan iki kitap çıkmıştır.
nüshası elde yoktur; yalnız bu kitaptan iki kitap çıkmıştır.
a) Saalebî’nin
Gurretu’l-ahbârî
Mulûki’l-furs’u.
Gurretu’l-ahbârî
Mulûki’l-furs’u.
b) Bizim
bildiğimiz Şehname ki Dakîkî ve Firdevsî tarafından yazılmıştır.
bildiğimiz Şehname ki Dakîkî ve Firdevsî tarafından yazılmıştır.
Ebu
Mansur b. Abdurrezzak-i Tûsî’nin kitabından bize yalnız
mukaddimesi gelmiştir.
Mansur b. Abdurrezzak-i Tûsî’nin kitabından bize yalnız
mukaddimesi gelmiştir.
Bu
mukaddime yeni Acemce’nin en eski mensur metin parçasıdır.
mukaddime yeni Acemce’nin en eski mensur metin parçasıdır.
Firdevsî’nin Şehname’si
Hudayname’nin
en yeni şeklidir.
en yeni şeklidir.
Firdevsî’ye
göre Geyumerd otuz sene hüküm sürer. Siyamek, Geyumerd’in oğludur ve Ehrimen
tarafından öldürülür. Siyamek’in oğlu olan Huşeng ise babasının intikamını alır
ve Ehrimen’in çocuğunu öldürür.
göre Geyumerd otuz sene hüküm sürer. Siyamek, Geyumerd’in oğludur ve Ehrimen
tarafından öldürülür. Siyamek’in oğlu olan Huşeng ise babasının intikamını alır
ve Ehrimen’in çocuğunu öldürür.
Firdevsî’ye
göre ilk sülale Huşeng ile başlar ve Pîşdâdiyân denir. Bu sülalenin isimleri:
göre ilk sülale Huşeng ile başlar ve Pîşdâdiyân denir. Bu sülalenin isimleri:
Huşeng
Tahmuras
Cemşid
Dehak
Efretun
Minuçihr
Nozer
Zav
Karşasb
Tahmurata
Firdevsî’ye
göre koyunları kırkmayı öğretir.
göre koyunları kırkmayı öğretir.
Devleri
hükmü altına alır.
hükmü altına alır.
Bunlardan
sonra Cemşid = Yima aşeyta (Aşeyta / parlak) gelir.
sonra Cemşid = Yima aşeyta (Aşeyta / parlak) gelir.
700
senelik padişahlığında silah yapmayı, kumaş dokumayı öğretir. Halkı dört
tabakaya ayırır. Kahinler, savaşçılar, çiftçiler, esnaf.
senelik padişahlığında silah yapmayı, kumaş dokumayı öğretir. Halkı dört
tabakaya ayırır. Kahinler, savaşçılar, çiftçiler, esnaf.
Devlere
birçok binalar yaptırır.
birçok binalar yaptırır.
Nevruz
bayramı onun zamanında başlamıştır.
bayramı onun zamanında başlamıştır.
Fars
edebiyatında pek meşhur olan “Cam-ı Cem” hikâyesi Firdevsî’de yoktur.
edebiyatında pek meşhur olan “Cam-ı Cem” hikâyesi Firdevsî’de yoktur.
Cam
insana bütün âlemi gösterebilir.
insana bütün âlemi gösterebilir.
İskender’in
aynası da böyledir.
aynası da böyledir.
…bu
aleti Mısır kimyagerlerinden Zozimos vermiştir.
aleti Mısır kimyagerlerinden Zozimos vermiştir.
Tevrat’ın
Mısır rivayetinde de Yusuf’un elinde bir bardak olduğu söylenir.
Mısır rivayetinde de Yusuf’un elinde bir bardak olduğu söylenir.
İslamlara
göre böyle bir cam Süleyman’ın elinde vardır.
göre böyle bir cam Süleyman’ın elinde vardır.
Dehak’a
gelince, aslı “eji dehak”tı. Firdevsî “dehak = çok gülen” yapmıştır.
gelince, aslı “eji dehak”tı. Firdevsî “dehak = çok gülen” yapmıştır.
Şeytan
onu kandırır.
onu kandırır.
Dehak
bir çukur açar, babasını içine düşürerek öldürür.
bir çukur açar, babasını içine düşürerek öldürür.
Şeytan
onu iki omzundan öper. O zaman Dehak’ın omuzlarından iki yılan çıkar.
onu iki omzundan öper. O zaman Dehak’ın omuzlarından iki yılan çıkar.
Dehak’ın
evinde her gün iki genç kesilir, beyinleri bu yılanlara verilir.
evinde her gün iki genç kesilir, beyinleri bu yılanlara verilir.
Dehak’ın
korkusundan dağlara kaçan çocuklar Kürtleri teşkil eder.
korkusundan dağlara kaçan çocuklar Kürtleri teşkil eder.
Demirci
Kâve, on yedi oğlu kesildikten sonra birini bırakmasını rica eder. O da razı
olur. Kâve bundan sonra önlüğünü bayrak yapıp isyan eder ve Dehak’ın yerine
Feridun’u padişah yapalım der. (s. 58)
Kâve, on yedi oğlu kesildikten sonra birini bırakmasını rica eder. O da razı
olur. Kâve bundan sonra önlüğünü bayrak yapıp isyan eder ve Dehak’ın yerine
Feridun’u padişah yapalım der. (s. 58)
Zerdüşt’ün
halifesi hakîm Câmasb’dır.
halifesi hakîm Câmasb’dır.
Vamık u Azra
Aslı
Pehleviceydi.
Pehleviceydi.
Lâmiî
Türkçeye çevirmiştir.
Türkçeye çevirmiştir.
Bunlar,
birbirlerinin resimlerini görerek âşık olurlar.
birbirlerinin resimlerini görerek âşık olurlar.
…ölünce
iki yıldız olup göğe çıkarlar.
iki yıldız olup göğe çıkarlar.
Ferhad ile Şirin
Bu
hikâyeyi ilk defa Bel’amî’nin Taberî tercümesinde görüyoruz.
hikâyeyi ilk defa Bel’amî’nin Taberî tercümesinde görüyoruz.
Kelile ve Dimne
Hintçe
adı Pança Tandra = beş hile veya zeka tatbiki icap eden beş haldir.
adı Pança Tandra = beş hile veya zeka tatbiki icap eden beş haldir.
…büyük
olasılıkla M.Ö. 300’de Hint’te yazılmıştır. (s. 89)
olasılıkla M.Ö. 300’de Hint’te yazılmıştır. (s. 89)
Bu
kitap ahlaki hilelerden bahsetmez. Burada iyi adam değil zeki adam galip gelir.
Masallardaysa daima aksinedir, daima iyi kazanır.
kitap ahlaki hilelerden bahsetmez. Burada iyi adam değil zeki adam galip gelir.
Masallardaysa daima aksinedir, daima iyi kazanır.
Birinci
hile birbirini seven iki adamın arasını bir yalancının bozmasıdır. Hikâye
el-Esed ve el-Sevr (Aslan ve Öküz hikâyesidir).
hile birbirini seven iki adamın arasını bir yalancının bozmasıdır. Hikâye
el-Esed ve el-Sevr (Aslan ve Öküz hikâyesidir).
İkinci
bölüm
bölüm
İsmi
“el-Hûmetü’l-mutavvaka”dır.
“el-Hûmetü’l-mutavvaka”dır.
İhvanüssefa
Karmatiydiler.
Karmatilik Şiîliğin bir şubesidir.
Karmatilik Şiîliğin bir şubesidir.
Büyük
tarihi temsilcileri Mısır’da hüküm süren Fatımîlerdir.
tarihi temsilcileri Mısır’da hüküm süren Fatımîlerdir.
(Bunlara
göre) Cennet imama yakın olmak, cehennem imamdan uzak kalmaktır.
göre) Cennet imama yakın olmak, cehennem imamdan uzak kalmaktır.
Bunlar
bu felsefeyi alarak sistematize etmişler, bu suretle Arapçada Yunan
felsefesinin yayılmasına kuvvetle âmil olmuşlardır. İsmailîlerin bu hizmeti çok
mühimdir.
bu felsefeyi alarak sistematize etmişler, bu suretle Arapçada Yunan
felsefesinin yayılmasına kuvvetle âmil olmuşlardır. İsmailîlerin bu hizmeti çok
mühimdir.
Resail-i
İhvanüssefa
İhvanüssefa
İsmailîler
indinde bu risale Kur’an’ın yerini tutar. (s. 93)
indinde bu risale Kur’an’ın yerini tutar. (s. 93)
İbn-i
Mukaffa
Mukaffa
Cihan
edebiyatına bu eseri (Kelile ve Dimne) tanıtan ve sevdiren Abdullah b. Mukaffa’dır.
Onun asıl adı Rûzbih (günün iyi olsun) ve babasının adı Badoe’ydi.
edebiyatına bu eseri (Kelile ve Dimne) tanıtan ve sevdiren Abdullah b. Mukaffa’dır.
Onun asıl adı Rûzbih (günün iyi olsun) ve babasının adı Badoe’ydi.
Eserleri:
-En
meşhuru Hudayname’nin Arapça tercümesidir.
meşhuru Hudayname’nin Arapça tercümesidir.
-(Bir
diğeri) Kelime ve Dimne tercümesidir.
diğeri) Kelime ve Dimne tercümesidir.
-Peykârname
(savaş kitabı): Bu kitapta İsfendiyar ile Rüstem arasındaki savaşlardan
bahsedilmiştir.
(savaş kitabı): Bu kitapta İsfendiyar ile Rüstem arasındaki savaşlardan
bahsedilmiştir.
-Sekiseranname:
Sicistan padişahlarının sergüzeştleri.
Sicistan padişahlarının sergüzeştleri.
-Ayinname:
Bugünkü salnamelere benzer.
Bugünkü salnamelere benzer.
-Taç
-Mazdekname:
Mazdek’in yaptıklarını anlatıyordu. Büyük bir kısmı Nizamülmülk’ün Siyasetname’sinde
mevcuttu.
Mazdek’in yaptıklarını anlatıyordu. Büyük bir kısmı Nizamülmülk’ün Siyasetname’sinde
mevcuttu.
-Risale-i
Tansar: Birtakım nasihatler verir.
Tansar: Birtakım nasihatler verir.
Rûdekî
…yeni
Farsça yazan ilk büyük şairdir.
Farsça yazan ilk büyük şairdir.
Rûdekî
Semerkand’a yakın Rûdek (küçük ırmak) köyünde doğmuştur.
Semerkand’a yakın Rûdek (küçük ırmak) köyünde doğmuştur.
İranlıların
tabiat hissi yoktur, onların müşebbihün bihleri tabiat değildir.
tabiat hissi yoktur, onların müşebbihün bihleri tabiat değildir.
İran
şairlerinde müşebbihün bihler hep saray hayatına aittir.
şairlerinde müşebbihün bihler hep saray hayatına aittir.
Yunan
felsefesindeki ilimlerin sınıflandırılmasına göre ilim iki kısımdır: a) amelî,
b) nazarî.
felsefesindeki ilimlerin sınıflandırılmasına göre ilim iki kısımdır: a) amelî,
b) nazarî.
Amelî
ilimler üçe ayrılır:
ilimler üçe ayrılır:
- Ahlak ilmi, etik
- İlm-i tedbir- menzil, ekonomi
- Siyaset ilmi, politika
Burada
Aristo ve Eflatun’dan bahsedilmez. Daima Brus adı geçer.
Aristo ve Eflatun’dan bahsedilmez. Daima Brus adı geçer.
Onun
Yunanca bir tedbir-i menzil kitabı vardır. Bu kitaptan bize iki parça
gelmiştir. Eğer bu parçalarla bu çeşit İslami ahlak kitaplarını
karşılaştırırsak, arada pek bir fark olmadığını görürüz. Şu halde Brus bu
Bryson’dan başka bir kimse değildir. Ahlak kitapları da daima bunun kitabı
taklit edilerek yazılmıştır. (s. 107)
Yunanca bir tedbir-i menzil kitabı vardır. Bu kitaptan bize iki parça
gelmiştir. Eğer bu parçalarla bu çeşit İslami ahlak kitaplarını
karşılaştırırsak, arada pek bir fark olmadığını görürüz. Şu halde Brus bu
Bryson’dan başka bir kimse değildir. Ahlak kitapları da daima bunun kitabı
taklit edilerek yazılmıştır. (s. 107)
Nasrullah’ın
(Kelile ve Dimne) tercümesi 730’da Kul Mesut tarafından Anadolu Türkçesine
tercüme edilmiştir.
(Kelile ve Dimne) tercümesi 730’da Kul Mesut tarafından Anadolu Türkçesine
tercüme edilmiştir.
Kelile ve Dimne Nazireleri
–
Marzubanname (Merzbanname)
Marzubanname (Merzbanname)
Rüstem’in
oğlu Merzuban
oğlu Merzuban
–
Sindbadname
Sindbadname
Aslı
Hintçedir.
Hintçedir.
İskendername
İskender’in
babası (hakkındaki bir rivayet) Philippos’tur (at seven).
babası (hakkındaki bir rivayet) Philippos’tur (at seven).
Diğer
rivayet Zevs olmasıdır.
rivayet Zevs olmasıdır.
Annesinin
adı Olympos’tur.
adı Olympos’tur.
Üçüncü
rivayete göre İskender’in babası Mısır’ın son padişahı Nektanebus’tur. (s. 116)
rivayete göre İskender’in babası Mısır’ın son padişahı Nektanebus’tur. (s. 116)
Ab-ı
Hayvan hikâyesi
Hayvan hikâyesi
Glaukos
(yeşil) isminde bir balıkçı vardı. O bir gün ölü balıklardan birisinin bir ota
değerek canlandığını görür. Kendisi de o ottan yer ve bir şeytan olur. Ölmezlik
onun için bir lanettir.
(yeşil) isminde bir balıkçı vardı. O bir gün ölü balıklardan birisinin bir ota
değerek canlandığını görür. Kendisi de o ottan yer ve bir şeytan olur. Ölmezlik
onun için bir lanettir.
Taberî
diyor ki: “Hızır İskender’in veziriydi. Ab-ı hayvanı bulup ölmez oldu.”
diyor ki: “Hızır İskender’in veziriydi. Ab-ı hayvanı bulup ölmez oldu.”
Hızır
yeşil demektir.
yeşil demektir.
Doğu’da
bir de Hızır’la beraber İlyas’tan bahsolunur. İlyas ateşten bir arabaya binerek
göğe yükseldi.
bir de Hızır’la beraber İlyas’tan bahsolunur. İlyas ateşten bir arabaya binerek
göğe yükseldi.
Hızır
İslamlarda
deniz işleri vekilidir. Halbuki İlyas kara işleri vekilidir. (s. 122)
deniz işleri vekilidir. Halbuki İlyas kara işleri vekilidir. (s. 122)
Binbir Gece Masalları
Kitabı
Avrupa’ya tanıtan Galland’dır. 1704’te Paris’te neşretmiştir.
Avrupa’ya tanıtan Galland’dır. 1704’te Paris’te neşretmiştir.
Arapça
metin ilk defa Kalküta’da 1814-1816’da basıldı. 200 geceyi ihtiva ediyordu.
metin ilk defa Kalküta’da 1814-1816’da basıldı. 200 geceyi ihtiva ediyordu.
Birinci
yazma, en eski olan Galland yazması Hicri 934/Miladi 1536)’te yazılmıştır. Mamlûkler
zamanında Mısır’da yazılmış olmalıdır.
yazma, en eski olan Galland yazması Hicri 934/Miladi 1536)’te yazılmıştır. Mamlûkler
zamanında Mısır’da yazılmış olmalıdır.
Masalların
esası Hint’tir.
esası Hint’tir.
Andarz / Enderz
Padişah
nasihatleridir.
nasihatleridir.
Bunlara
enderzname veya pendname denir. Arap edebiyatında nasihatülmülük adıyla
meşhurdur.
enderzname veya pendname denir. Arap edebiyatında nasihatülmülük adıyla
meşhurdur.
Tansar Mektubu
En
meşhur pendname budur. Tansar tarihi bir şahsiyettir.
meşhur pendname budur. Tansar tarihi bir şahsiyettir.
Bu
adam dağınık Avesta’yı toplattı, bir kanun haline getirdi.
adam dağınık Avesta’yı toplattı, bir kanun haline getirdi.
Kâbusname
Zeyyârîler
yarı bağımsızdır.
yarı bağımsızdır.
Zeyyârîlerin
yedinci hükümdarı, Unsurü’l-meali Kabus bin Dârâ bin Veşmgîr (voşmgir) adlı
biriydi. 441-462 arasında hükümdarlık yaptı. Oğlu Geylanîlerin son padişahı
Geylan Şah için bu kitabı yazdı. Kâbusname ayrıntılı bir ahlaki ve siyasi
kitaptır.
yedinci hükümdarı, Unsurü’l-meali Kabus bin Dârâ bin Veşmgîr (voşmgir) adlı
biriydi. 441-462 arasında hükümdarlık yaptı. Oğlu Geylanîlerin son padişahı
Geylan Şah için bu kitabı yazdı. Kâbusname ayrıntılı bir ahlaki ve siyasi
kitaptır.
Siyasetülmülük
Siyasetname
= Siyasetülmülük’tür.
= Siyasetülmülük’tür.
(Nizamülmülk)
Kitapta düşünce ve tecrübelerini yazıyor, sultana nasihat veriyor.
Kitapta düşünce ve tecrübelerini yazıyor, sultana nasihat veriyor.
Arap Edebiyatı
Kabile,
her ferdini bütün diğer kabile fertlerinden üstün tutar. Bu hisse “asabiyyet”
denir.
her ferdini bütün diğer kabile fertlerinden üstün tutar. Bu hisse “asabiyyet”
denir.
Şair
yazdıklarını kendisine dışarıdan bir şeyin fısıldadığını iddia ediyor.
yazdıklarını kendisine dışarıdan bir şeyin fısıldadığını iddia ediyor.
Araplar
hariçten ilham veren kuvvete cin, şeytan veya tabi adlarını verirler.
hariçten ilham veren kuvvete cin, şeytan veya tabi adlarını verirler.
…her
şairin bir râvîsi vardır. Şair kaside yapar ve onu irşâd eder.
şairin bir râvîsi vardır. Şair kaside yapar ve onu irşâd eder.
Râvîlerin
Bilhassa
hafızaları dehşetliymiş. Bir râvînin yüz bin beyit bilmesi bir şey değilmiş. Bu
mübalağalı değildir. Bugün bu hal Habeşistan’da aynen mevcut gibidir. Orada bir
kabile var, Tigre denir. Bedevidir. Sami bir lisan konuşurlar. Bunlardan Nefber
adlı bir râvî vardı. Litmann, onun ağzından altı cilt şiir topladı.
hafızaları dehşetliymiş. Bir râvînin yüz bin beyit bilmesi bir şey değilmiş. Bu
mübalağalı değildir. Bugün bu hal Habeşistan’da aynen mevcut gibidir. Orada bir
kabile var, Tigre denir. Bedevidir. Sami bir lisan konuşurlar. Bunlardan Nefber
adlı bir râvî vardı. Litmann, onun ağzından altı cilt şiir topladı.
Arapların
şiiri kısadır ve bunda öznel unsurlar çoktur.
şiiri kısadır ve bunda öznel unsurlar çoktur.
Bunun
içindir ki Arap şiiri ekseriya liriktir. (s. 137)
içindir ki Arap şiiri ekseriya liriktir. (s. 137)
Vezin
En
eski irticalen, düşünmeden söylenmiş şiirlerin vezni recezdir.
eski irticalen, düşünmeden söylenmiş şiirlerin vezni recezdir.
Kaside
Arap
edebiyatının en büyük şekli kasidedir.
edebiyatının en büyük şekli kasidedir.
Kaside
başka dilde yapılamaz.
başka dilde yapılamaz.
Kasidede
Önce
“nesib (tasvir)” kısmı gelir. Burada muhakkak bir aşk meselesi söz konusudur.
“nesib (tasvir)” kısmı gelir. Burada muhakkak bir aşk meselesi söz konusudur.
İslamiyet
Arapları çölden çıkardı.
Arapları çölden çıkardı.
Artık
şair de fahr yapmaz. Bunu değiştirmesi, padişahın gözüne girmesi lazımdır.
şair de fahr yapmaz. Bunu değiştirmesi, padişahın gözüne girmesi lazımdır.
Ve
fahr yerine medih başladı.
fahr yerine medih başladı.
Yavaş
yavaş çöl hayatı unutulur.
yavaş çöl hayatı unutulur.
Artık
cansız şeyler ehemmiyet kazanmıştır.
cansız şeyler ehemmiyet kazanmıştır.
Av
yapmak şehirlilerin işidir.
yapmak şehirlilerin işidir.
Av
şiirlerine “tardiyat” denir.
şiirlerine “tardiyat” denir.
Av
için köpek ve doğan lazımdır.
için köpek ve doğan lazımdır.
Onlar
da şiire girecektir.
da şiire girecektir.
Abbasi
şairleri köpeği tasvirde büyük bir maharet gösterir. Bu şairler şarabı da över.
Bu çeşit şiirlere “hamriyat” deniyor.
şairleri köpeği tasvirde büyük bir maharet gösterir. Bu şairler şarabı da över.
Bu çeşit şiirlere “hamriyat” deniyor.
Bedevi
şair nüansları ve teferruatı sayardı. Abbasi şairse artık teşbih ve istiareler
kullanmaya başlamıştır.
şair nüansları ve teferruatı sayardı. Abbasi şairse artık teşbih ve istiareler
kullanmaya başlamıştır.
Bu
hal Abbasiler zamanında olmuştur. Bu devirde retorik (bedî’) de başlıyor. Bedî’
“yeni” demektir. (s. 139)
hal Abbasiler zamanında olmuştur. Bu devirde retorik (bedî’) de başlıyor. Bedî’
“yeni” demektir. (s. 139)
Abbasiler
zamanında şair artık şehirde yapılan “sabuh” âlemlerini tasvir ediyor (güneş
doğmadan evvel şarap içmeye “sabuh” derler).
zamanında şair artık şehirde yapılan “sabuh” âlemlerini tasvir ediyor (güneş
doğmadan evvel şarap içmeye “sabuh” derler).
…ilm-i
beyan
beyan
Bu
ilim, sanatların tahlilini yapar. Onun iyisini kötüsünden ayırır, farklarını gösterir.
Bu hususta en eski kitap Abdülkadir-i Cürcanî’nin Esrarü’l-Belaga’sıdır.
ilim, sanatların tahlilini yapar. Onun iyisini kötüsünden ayırır, farklarını gösterir.
Bu hususta en eski kitap Abdülkadir-i Cürcanî’nin Esrarü’l-Belaga’sıdır.
“Şarabın anasını kurban etmeli
Çocuğunu tutup zindana tıkmalı”
(Rûdekî)
Sâmânîler
zamanında şiirde bahsedilen mavzular
zamanında şiirde bahsedilen mavzular
Bezm
ve rezm’den ibarettir.
ve rezm’den ibarettir.
Bezm
şarap içmek ve sevmektir.
şarap içmek ve sevmektir.
Gazel
9/11
beyitten ibarettir. Sonunda mahlas vardır. İçeriği ise âşıkanedir. Bertels gazel
teriminin Sâmânîler zamanında mevcut olduğunu tespit etmiştir.
beyitten ibarettir. Sonunda mahlas vardır. İçeriği ise âşıkanedir. Bertels gazel
teriminin Sâmânîler zamanında mevcut olduğunu tespit etmiştir.
Sâmânîler
zamanında bulunmayan gazele şeklini veren, Sadî’dir. (s. 153)
zamanında bulunmayan gazele şeklini veren, Sadî’dir. (s. 153)
Rubaî
Eski
İran halk şiiri şeklidir. Hususiyeti bir şaire isnat olunmasıdır.
İran halk şiiri şeklidir. Hususiyeti bir şaire isnat olunmasıdır.
Destan
Gazneliler
devrinde aşka dair mesneviler görüyoruz. Unsurî
(Mahmud’un saray şairiydi) Vâmık u Azrâ’yı tercüme etmiştir.
devrinde aşka dair mesneviler görüyoruz. Unsurî
(Mahmud’un saray şairiydi) Vâmık u Azrâ’yı tercüme etmiştir.
Veys u Râmîn
Selçuklular zamanında yapılmış eski İranca bir mesnevidir.
Selçuklular zamanında yapılmış eski İranca bir mesnevidir.
Sâmânîler
zamanında tabiat duygusunun merkezi bahçedir.
zamanında tabiat duygusunun merkezi bahçedir.
Şark
vahşi tabiatın güzelliğine varamamıştır. Tabiat bir bahçe içine sıkışmış,
zayıflamıştır.
vahşi tabiatın güzelliğine varamamıştır. Tabiat bir bahçe içine sıkışmış,
zayıflamıştır.
İlk Sâmânî Şairler
İlk
Farsça şiir söyleyen
Farsça şiir söyleyen
Muhammed ibn-i Vasıf’tır.
Devletşah’a
göreyse Behram-ı Gûr’dur. (s. 158)
göreyse Behram-ı Gûr’dur. (s. 158)
“Dağda yaşayan ceylan ovada nasıl koşsun?
Sevdiği yok ki sevdiğinin peşinden
nasıl gitsin?”
nasıl gitsin?”
(Ebû
Hafs Hakîm b. Ahvaz-ı Sogdî)
Hafs Hakîm b. Ahvaz-ı Sogdî)
Rûdekî
Kör
doğmamış sonradan kör olmuştur.
doğmamış sonradan kör olmuştur.
Altı
mesnevi yazmıştır.
mesnevi yazmıştır.
Kelile
ve Dimne’yi nazmetmiştir.
ve Dimne’yi nazmetmiştir.
İki
mesnevisinin adı malumdur: Devrân-i Âfitâb,
Kelile ve Dimne.
mesnevisinin adı malumdur: Devrân-i Âfitâb,
Kelile ve Dimne.
Şehname
Abdurrezak’ın
Şehname’si kaybolmuştur.
Şehname’si kaybolmuştur.
Fakat
ondan alınarak vücuda getirilmiş iki şehname vardır: a) Saalebî, Gureru’l-ahbar-i
Mulûk-i Furs, b) Dakikî ve Firdevsî’nin şehnamesi.
ondan alınarak vücuda getirilmiş iki şehname vardır: a) Saalebî, Gureru’l-ahbar-i
Mulûk-i Furs, b) Dakikî ve Firdevsî’nin şehnamesi.
Firdevsî
Dakikî’nin
yarı bıraktığı işe devam etti. Asıl ismini bilmiyoruz, künyesi Ebu’l-Kâsım’dır.
yarı bıraktığı işe devam etti. Asıl ismini bilmiyoruz, künyesi Ebu’l-Kâsım’dır.
329’da
Rûdekî’nin öldüğü tarihte doğmuştur.
Rûdekî’nin öldüğü tarihte doğmuştur.
Nizamî-i Gencevî
Fars
edebiyatının en büyük manzum roman şairi ve hamse türünün kurucusudur.
edebiyatının en büyük manzum roman şairi ve hamse türünün kurucusudur.
Tam
adı Cemâleddin Ebû Muhammed İlyâs b.
Yusuf b. Zekî Mu’eyyed’dir.
adı Cemâleddin Ebû Muhammed İlyâs b.
Yusuf b. Zekî Mu’eyyed’dir.
Türk
bir baba ile Reise adlı Kürt bir
annenin çocuğudur.
bir baba ile Reise adlı Kürt bir
annenin çocuğudur.
Firdevsî
ve Senaî’den etkilenmiştir.
ve Senaî’den etkilenmiştir.
Doğu
edebiyatlarında birçok şaire model olmuştur.
edebiyatlarında birçok şaire model olmuştur.
Eserleri:
Mahzenülesrar
Hüsrev ü Şirin
Leylî u Mecnûn
Heft Peyker
İskendername
Divan
Mahzenülesrar,
Erzincan hâkimi Fahreddin Behramşah adına yazılmıştır (1174/1176).
Erzincan hâkimi Fahreddin Behramşah adına yazılmıştır (1174/1176).
Serî’
bahrinin müfteilün müfteilün fâilün vezniyle nazmedilen mesnevi yaklaşık 2400
beyittir.
bahrinin müfteilün müfteilün fâilün vezniyle nazmedilen mesnevi yaklaşık 2400
beyittir.
Mesnevide
“dünya ve içindekiler nedir? İnsan nasıl arınır? İyi ile yararlı insan olmak
için ne yapılmalıdır?” sorularının cevapları verilmiştir.
“dünya ve içindekiler nedir? İnsan nasıl arınır? İyi ile yararlı insan olmak
için ne yapılmalıdır?” sorularının cevapları verilmiştir.
Hüsrev u Şirin
Hecez
bahrinin mefâîlün mefâîlün feûlün vezniyle nazmedilmiştir.
bahrinin mefâîlün mefâîlün feûlün vezniyle nazmedilmiştir.
5700/7700
beyittir. Konusunu Şehname’den alır.
beyittir. Konusunu Şehname’den alır.
Leylî u Mecnûn
Hecez
bahrinin mef’ûlün mefâilün feûlün vezniyle nazmedilmiştir. 5100 beyittir.
bahrinin mef’ûlün mefâilün feûlün vezniyle nazmedilmiştir. 5100 beyittir.
Heft Peyker
Diğer
adıyla Behramname, hafif bahrinin fâilâtün mefâilün fa’lün vezniyle
yazılmıştır. Eserde Sâsânî hükümdarı Behram-ı Gûr’un av ve evlilik hayatı, yedi
eşinin kendisine anlattığı hikâyeler çerçevesinde işlenir.
adıyla Behramname, hafif bahrinin fâilâtün mefâilün fa’lün vezniyle
yazılmıştır. Eserde Sâsânî hükümdarı Behram-ı Gûr’un av ve evlilik hayatı, yedi
eşinin kendisine anlattığı hikâyeler çerçevesinde işlenir.
İskendername
Şerefname
ve İkbalname başlıklı iki bölümden
oluşur.
ve İkbalname başlıklı iki bölümden
oluşur.
Mütekarip
bahrinin feûlün feûlün feûlün feûl vezniyle yazılmıştır.
bahrinin feûlün feûlün feûlün feûl vezniyle yazılmıştır.
10.000
beyittir. İskender’in soyu sopu, karanlıklar ülkesine gitmesi, Rum’a dönmesi,
fetihleri ele alınır.
beyittir. İskender’in soyu sopu, karanlıklar ülkesine gitmesi, Rum’a dönmesi,
fetihleri ele alınır.
İkbalname
kısmı 3700 beyittir. Bu bölümde İskender daha çok bir filozof olarak karşımıza
çıkar.
kısmı 3700 beyittir. Bu bölümde İskender daha çok bir filozof olarak karşımıza
çıkar.
Ayrıntı
Yayınları
Yayınları
2011