HARAM
Yapılması dini
bakımdan yasaklanan herhangi bir şey. İçki içmek, kumar oynamak, zina yapmak,
başkasının malını haksız yere yemek gibi.
Haramlar Haynihİ
haram, ligayrihi haram kısımlarına ayrıldığı gibi, haram-ı kati ve haram-ı
zannî kısımlarına da ayrılırlar.
Liaynihi haram:
Kendisinde bulunan bir kötülük ve zarardan dolayı yasaklanmış olan şeye denir.
Ölü hayvan eti yemek, şarap içmek, kumar oynamak, zina etmek, hırsızlık yapmak
ve haksız yere adam öldürmek gibi.
Bunları hiçbir
mükellef işleyemez. Bu yolla hiçbir hukuki sonuç elde edilemez. Bir sözleşmeye
konu olmuşlarsa, sözleşme geçersiz sayılır. Ölü hayvan etinin ve şarabın alım
satımı yapılamaz. Kumar ve hırsızlık yoluyla elde edilen mallar mevcutsa
aynısının, yoksa bedelinin sahibine geri verilmesi gerekir. Zina ile ne neseb,
ne de miras sabit olur.
Bununla birlikte
zaruri durumlarda liaynihi haram kapsamına giren şeylerden bir kısmı
yapılabilir. Açlıktan ötürü öleceğinden korkanlar ölü hayvan etini yiyebilirler.
Boğazına tıkanmış bir şeyi gidermek için içecek başka bir şey bulamayanlar şarap
içerek onu giderebilirler. Ancak bunlar, zaruret miktarıyla sınırlı olarak
yapılabilir.
Ligayrihi haram:
Kendisinde haramhk bulunmayan, fakat başka bir sebepten dolayı haram olan şeye
denir. Başkasının malını haksız yere yemek ve Cuma namazı vaktinde ezan
okunurken alışveriş yapmak gibi. Başkasına ait olan bir elmayı yememizin
haram olması, o elmanın kendisinden değil, elma sahibinin onu yememiz için
bize izin vermemiş olmasından kaynaklanmaktadır. Cuma vaktinde ezan okunurken
yapılan alışveriş, başka zamanlarda yapılan alışverişlerden farklı bir yapıya
sahip olduğu için haram değildir. Haram olması, o saatte alışverişin yasaklanmış
olmasından dolayıdır.
Haram-ı kafi: Şer’i
bir delilin açık ve kesin ifadesiyle sabit olan, yani ya Kur’an, ya da bir
hadis-i şerifin açık ifadesiyle belirlenmiş olan haramdır. İçki içmek, zina
yapmak, anaya babaya asi olmak, kadınların aralarında ebedi evlenme yasağı
olmayan erkekler karşısında mahrem yerlerini açmaları gibi. Haramın bu
çeşidini inkar etmek, kişinin dinden çıkıp kafir olmasına sebep olur.
Haram-ı zannî:
Müctehidlerce kesin bir delile yakın derecede kuvvetli görülen zanni bir delil
ile sabit olan haramdır. Haramın bu çeşidi itikat, yani inanç bakımından
‘haram-ı katT gibi değildir. Dolayı-sryle bunu inkar eden kafir olmaz. Fakat
işlenmemesi bakımından haram-ı kat’î gibidir.
Haram-ı kat’îde
mezhepler arasında hiçbir ihtilaf görülmez. Fakat haram-ı zannî üzerinde
mezhepler arasında ihtilaf vardır. Bir mezhep herhangi bir şeyî bu sahaya
soktuğu için haram saydığı halde, diğer bir mezhep aynı şeyi helal sayabilir.
Örneğin Hanefi mezhebi kesin bir delile
yakın derecede
kuvvetli gördüğü zanni bîr delile dayanarak balık dışındaki deniz ürünlerinin
yenmesini haram saymıştır. Fakat Maliki mezhebi ile Şafiî mezhebi konu ile
ilgili nasların genel ifadesine bağlı kalarak bütün deniz ürünlerini helal saymıştır.
Böylece, örneğin karidesin yenmesi Hanefî mezhebinde haram olduğu halde,
Şafii ve Maliki mezheplerinde helaldir. Fakat domuz etinin ve ölü hayvan etinin
yenmesi Kur*ân’m açık ifadesiyle yasaklandığı için bu konuda hiçbir mezhebin
farklı bir görüşü yoktur.
Abdülaziz BAYINDIR Bk.
Helal.