François Hemsterhuis Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

HEMSTERHUIS, Franz (1721-1790)

Hollandalı filozof. Duyumculuk ve Usçuluk’u bütünleştirmeye çalışmıştır.

27    Aralık 1721’de Franekker’de doğdu, 3 Temmuz 1790’da Den Haag’da öldü. Babası, Leiden Üniversitesi’nin kurucularından, tanınmış araştırmacı Tiberius Hemsterhuis’tir. Yaşamının önemli bir bölümünü Devlet Konseyi’nde geçiren Hemsterhuis, boş zamanlarında felsefe, güzel sanatlar ve nümizmatikle (eski para bilimi) uğraştı. Son yıllarında, Rus elçisinin eşi prenses von Gallitzin iie olan dostluğunun da etkisiyle incelemelerinde felsefeye ağırlık vermiş, yapıtlarını Fransızca yazmıştır.

Hemsterhuis’in düşüncesinde Hamann, Locke ve Yeni-Platoncu Tümtanrıcılık’ın etkisi görülür. Usçuluk ve Duyumculuk’u birleştirmeye çalışan Hemsterhuis’e göre var olan her şey, doğal olarak birliğe yöneliktir. Tanrı bu bütünlüğü dağıtarak, bireyleri yaratmıştır. Aydın kişiler parçalar arasındaki bağlantıları bilgisizlere oranla daha çabuk kavrayabilirler. İnsan, duyuları aracılığıyla, var olanların görünümünü algılar. Ancak bu görünüm, gerçekliğin tümünü kapsamaz. Tann’yı ve bütünü kavramak gerçekliğin anlaş-.imasında temeldir. Kişi öteki duyu organlarının y-.nmda, bu gerçekliğe varabilmek için “moral organ”mı kullanacak durumdadır. “Moral organ” dolayısıyla, tin, ilişki kurmak isteği nesne ile bütünleşir. Tinin dört yetisi vardır. Bunlar, imgelem gücü, anlık, gelgeç istek ve ahlak ilkesidir. İmgelem bütün algıları alır, anlık düşünceleri karşılaştırır, onları düzenler ve yönetir; üçüncü yeti tinin devinim ve isteme özelliğidir. Ahlak ilkesi aşk, öfke gibi duyguların etkisinde kaldığı zaman edilgin, onların üzerinde olduğunda etkin olur.

Hemsterhuis’in estetik konularındaki yorumları da felsefe alanında savunduğu görüşlerle uyum içindedir. Estetik deneyimin özü, bireyin kendini sanatının nesnesiyle birleştirmek ‘steğidir. Güzel olanın, varlık koşulu da birliktir. Bu alanda savunduğu ilginç bir görüş de, “şiirsel gerçek”tir. Ona göre, şair, coşku anlarında gerçeğe ulaşır.

Hemsterhuis, son yıllarında Usçuluk’tan oldukça uzaklaşmış, “moral organ”a verdiği önem giderek artmıştır. Gerek felsefe gerek edebiyat alanında etkisi olan Hemsterhuis’den Jacobi, Hölderlin, Novalis gibi düşünürler etkilenmiş, Almanya’da gelişen Coşkunluk (Sturm und Drang) akımı, özellikle Herder ondan esinlenmiştir.

•    YAPITLAR (ballıca): Lettre sur la sculpture, 1765, (“Yontu Sanatı Üzerine Mektup”); Lettre sur les desirs, 1969, (“İstekler Üzerine”); Lettre sur l’homme et ses rapports, 1772, (“İnsan Üzerine Mektup”); Aristee ou de la divinite,1779, (“Aristee ya da Tanrısallık”); Alexis ou de l’âge d’or, 1787, (“Alexis ya da Altm Çağ”).

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi