Celali İsyanları Nedir, Tarihi, Nedenleri, Sonuçları, Hakkında Bilgi

Celâlî İsyanları, XVI ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı idaresine karşı Anadolu’da meydana gelenisyanların genel adı.

“Celâl’e mensup” anlamına gelen Celâlî tabiri, XVI. yüzyıl başlarında isyan eden Bozoklu Şeyh Celâl’le ilgilidir. Celâlî isyanları başlangıçta, Osmanlı idare­sinden memnun olmayan zümrelerin ve Şiî eğilimli Türkmen gruplarının Safevîler’in de tahrikiyle devlete baş kaldırma­ları şeklinde ortaya çıkmış, XVI. yüzyılın sonlarından itibaren büyük bir mesele halini alarak değişik bir mahiyet kazan­mıştır. Osmanlı devlet anlayışı, bu isyan­ları “hurûc ale’s-sultân” olarak değer­lendirmiş ve kaynaklarda bu İfade sık sık kullanılmıştır.

11. Bayezid zamanında (1481-1512) Sah İsmail’in propagandası en çok Hamîd ve Teke illerinde kendini gösterdi. Şahkulu (Şeytankulu) Baba Tekeli liderliğinde devlete baş kaldıranlar “devlet ve saltanat bmmdir” iddasvn
Alevîlik davasıyla isyan eden Sülün. Baba Zünnûn, Domuzoğlan, Yekçe (Ye­nice), Karaisalı cemaatinden Velî Halîfe çevrede büyük tahribat yaptılar. Âsi Ka­lender ise Hacı Bektâş-ı Velî sülâlesin­den olduğunu iddia ederek etrafına ab­dallar, dervişler ve müridler toplamıştı. Onun isyanı ile Celâlîlik hareketi yeni bir şekil alıyordu. Artık hedef sadece mez­hep davası olmayıp saltanat davası şek­line dönüşmüş, hatta Kalender de şah unvanıyla anılmaya başlanmıştı. Şehza­de Mustafa’nın idamından (1553) sonra ortaya çıkan Düzmece Mustafa İsyanı da kaynaklarda Celâlîlik olarak geçmek­tedir. Şehzade Mustafa’nın idamından sonra Rumeli’­de Şehzade Mustafa olduğunu iddia eden bir âsi. etrafına halinden şikâyetçi timar’lıları, çiftbozan reâyâ ve suhte’leri topladı. Bu isyanı Kanûnî’yi istemeyen bir zümrenin desteklediği anlaşılmakta­dır. Düzmece Mustafa teşkilâtlanıp ken­disine bir veziriazam tayin etmiş ve doğ­rudan doğruya devlet idaresini ele geçir­meyi hedef almıştı.

Düzmece Mustafa hadisesinin ardın­dan Kanûnfnin diğer oğulları Selim ve Bayezid’in mücadeleleri yeni bir karışık­lığa yol açtı. Bu devirde yüksek görevle­rin Enderun’dan yetişenlere verilmeye başlanması Anadolu’daki İstikrarın da­ha da bozulmasına sebep oldu. Seferle­re katılmaktan başka bulundukları böl­genin asayişini temin etmekle de görev­li olan bir kısım timar erbabı âsi Şehza­de Bayezid’in etrafında yer almıştı. İs­yanın bastırılmasından sonra başı boş kalan bu timar erleri işi eşkıyalığa döke­rek Celâlîliğin kaynağını teşkil ettiler. Ay­rıca Bayezid’in isyanı sonrasında, maaş karşılığı topladığı “yevmlü” adı verilen silâhlı askerlerin takibata uğrayanları da Celâlîler’e katıldı. Asayişi sağlamak için Anadolu’da birçok merkeze yeniçeri bö­lükleri yerleştirilmesi de problemlere yol açtı. Zira herhangi bir sebeple takibata uğrayan ve timarları ellerinden alınan sipahilerin dirlikleri bunlara ve diğer ka-pıkullanna veriliyordu. Kapıkullarının dir­likler almaları yanında ziraat ve ticaretle uğraşmaları da halkın hoşnutsuzlu­ğunu ve şikâyetlerini arttırdı.