Ayın Yarılması (İnşikaku’l-kamer) Mucizesi, Olayı, Kuranda, Hadiste Kelamda Hakkında Bilgi

İnşikâku’l-kamer. Ayın yarılmasını ifade eden bîr Kur’an terimi.

Sözlükte “yarılmak, bölünmek” anla­mındaki inşikâk ile “ay” mânasına gelen kamer kelimelerinden oluşan bu tabir “ayın iki parçaya bölünmesi” demektir. Bu anlamda şakku’l-kamer de kullanılmıştır. İnşikâku’l-kamer tabiri. Kur’ân-ı Kerim’-de kıyametin yaklaştığını bildiren âyette geçmektedir.[Kamer 54/1] Taberî’nin naklettiğine göre bu âyetin nüzûi sebe­bi, Mekkeliler’in Hz. Peygamber’den bir mucize göstermesini istemeleridir. Müfessirlerin çoğunluğu ayın yarılmasını zahirî mânada anlamış ve âyette gerçekten ayın ikiye yarıldığının bildirildiğini söylemiştir; Taberî, Zemahşerî ve Râzî gibi âlimlere göre âyet Mekke’de vuku bulmuş olan bir mu­cizeyi haber vermektedir. Hasan-ı Basrî ve Atâ b. Ebû Rebâh’tan nakledilen bir ri­vayete göre ise âyet gelecek zamanda ayın yanlacağı anlamına gelir. Mâverdî, Hasan-ı Basrî’nin, “Eğer ay yarılmış olsaydı herke­sin görmesi gerekirdi, çünkü mucize kar­şısında bütün insanlar aynı konumdadır” dediğini ve ayın sûra ikinci defa üfürül-düğü zaman yarılacağım ileri sürdüğünü kaydeder. Ayın yarılmasına “ayın doğması ile karan­lığın dağılması, her şeyin açık ve belirgin hale gelmesi” gibi mecazi anlam verenler de vardır. Ömer Rıza Doğ­rul, Arap müşriklerinin sembolü kabul edilen ayın yarılması ile şirk cephesinin yarılıp yokluğa mahkûm edilmesinin kas­tedildiğini belirtir. Elmalılı Muhammed Hamdı ise ayın yarılmasına mecazi anlam verilmesine karşı çıkar.

İnşikâku’l-kamerle İlgili rivayetler başta Buhârî ve Müslim olmak üzere çeşitli ha­dis kitaplarında mevcuttur. Bu rivayetler sahabeden Ali b. Ebû Tâlib, Abdullah b. Mes’ûd. Abdullah b. Ömer, Abdullah b. Abbas, Enes b. Mâlik. Cübeyr b. Mut’im ve Huzeyfe b. Yemân’a atfedilir. İbn Mes­’ûd, İbn Abbas ve Enes’in rivayetlerinde Buhârî ve Müslim ittifak etmekte, İbn Ömer’in rivayetinde Müslim yalnız kal­makta, diğer sahâbîlere isnad edilen riva­yetler ise bu iki eserin dışında kalan kay­naklarda yer almaktadır. Buhârî ve Müs­lim’de İbn Mes’ûd’dan nakledilen üç fark­lı rivayet vardır. Bun­larda sözü edilen haberin İbn Mes’ûd’a isnadı sahih olmakla beraber gerek me­tindeki ifadelerden gerekse muhaddislerin açıklamalarından mevkuf olduğu anlaşılmaktadır. İbn Ab­bas kanalıyla gelen rivayet ise Buhârî’de üç, Müslim’de sadece bir yerde tahrîc edilmiştir İbn Mes’ûd rivayetiyle İbn Abbas rivayeti büyük benzer­lik arzeder; bunların metinleri aynı olduğu gibi senedlerinde de sadece saha­beden rivayette bulunan kişiler farklılık gösterir. Bazı muhaddisler, inşikâku’l-kamerin hicretten beş yıl önce vuku buldu­ğunu ve bu tarihte Abdullah b. Abbas’ın henüz dünyaya gelmediğini dikkate ala­rak onun bu olayı müşahede edemeyece­ğini, ancak bir başkasından duyarak nakletmiş olabilece­ğini belirtirler. Enes b. Mâlik’e atfedilen rivayet de Buhârî ve Müslim’de yer almıştır. Buna göre müşrikler Hz. Peygamber’den mucize istemiş. Resûl-i Ekrem de ayın iki parçaya ayrılışını kendi­lerine göstermiştir. Hadis metninde yer alan “gösterme” ifadesinin, ayın fiilen İki parçaya ayrıldığı mânasına değil müşrik­lere ayrılmış gibi gösterildiği mânasına alınması da mümkündür. Ayrıca bazı ha­dis tenkitçileri, hicretten önce Mekke’de vuku bulduğu söylenen ve o sırada dört beş yaşlarında bir çocuk olan Enes’in Me­dine’de iken olayı görmesinin mümkün olmadığına, bu sebeple İbn Abbas rivaye­ti gibi bunun da mürsel sayılması gerek­tiğine dikkat çekerler. Abdullah b. Ömer’­den gelen rivayet Buhârî tarafından tah­rîc edilmemiş, sadece Şahîh-i Müslim’-de yer almıştır. Metinde Hz. Peygamber’­den üçüncü şahıs olarak söz edilmesi, ola­yın vuku bulduğu sırada beş yaşlarında olan İbn Ömer’in bunu büyük ihtimalle İbn Mes’ûd’dan duymuş olabileceğini, hatta râvinin sadece Abdullah şeklinde zikredilmesi sebebiyle İbn Mes’ûd’un İbn Ömer ile karıştırılması ihtimalini akla ge­tirmektedir. Cübeyr b. Mut’im kanalıyla gelen rivayeti ise Ahmed b. Hanbel, Tırmizî ve Ebû Dâvûd et-Tayâlisî tahrîc etmiş­tir. Ebû Bekir İbnü’l-Arabî bu rivayetin münkatf olduğunu bildirir; İbn Maîn ve İbn Hibbân da senedde yer alan Süley­man b. Kesîr’i ve oğlunu zayıf kabul eder­ler. Bu rivayetlerin incelenmesinden, haberin isnad edildiği sahâbîler içinde olayı bizzat görme imkâ­nına sahip olanların Ali b. Ebû Tâlib, Ab­dullah b. Mes’ûd, Cübeyr b. Mufim ve Huzeyfe b. Yemân olduğu anlaşılır. Ali b. Ebû Tâlib ile Huzeyfe’ye nisbet edilen ri­vayetler ve sahih hadis kitaplarında yer almamıştır. Cübeyr b. Mufim’in rivayeti münkatı’, İbn Mes’ûd’un rivayeti ise mev­kuftur.