Abaka Han Kimdir, Kısaca Hayatı, Dönemi, Hakkında Bilgi
ABAKA HAN (1234-1282)
Ilhanlı Devleti hükümdarı. Moğollar arasında İslamiyet’in yayılmasına karşı savaşmıştır.
Moğolistan’da doğdu. Ilhanlı Devleti’ni kuran Hulâgu Han’ın oğludur. 1258’de Hulâgu Han’ın yanında Bağdat’ın almışına katıldı. 1265’te Hulâgu Han ölünce hükümdar oldu. Başına geçtiği devlet, İran’ı, Irak’ı ve Doğu Anadolu’yu kapsıyordu. İlhanlılar, Moğollar arasında en yaygın din olan Şamanizm’ e bağlıydı . Çevrelerindeki Müslüman devletlerle sürekli savaştılar. Bir Budist olan Abaka, Müslümanlık’ın yayılmasını önlemek için Cengiz Yasası’nı en sert biçimde uygulayan İlhanlı hükümdarıdır.
Mısır Memlûkleri’ne karşı Hulâgu Han’ın başlattığı savaşı Abaka Han da sürdürdü. Ayrıca kuzeydeki Kıpçak Moğolları ve doğudaki Çağataylar’la savaştı.
Abaka Han, tahta geçtiği 1265’de Bizans İmparatorunun kızıyla evlendi. Kıpçak Moğolları Volga Vadisi’nde yerleşmişti ve aralarında Müslümanlık git gide yayılıyordu. 1266’da Kür Nehri dolaylarına kadar indiler. Abaka Han, kuzeyden gelen bu saldırıları önlemek için, Kür (Kura) Nehri’nin karşı kıyısında bir set yaptırdı. Onların Memlûkler’le birleşmesini önlemek istiyordu. Ama bunu başaramadı. Memlûkler’le Kıpçaklar bir dostluk anlaşması imzaladılar.
Abaka Han, Memlûkler’e karşı, Hıristiyan devletlerle ilişki kurmaya çalıştı. Elçileri 1274’te Lyon’a, 1277’de Roma’ya gittiler. Kendisi de İngiltere Kralı I. Edward’a, Papa’ya ve öteki Avrupa krallarına mektuplar yazdı. Memlûk Sultan’ı Baybars, 1266 ve 1273’te İlhanlılar’ın hakimiyeti altında olan Kilikya Ermeni Krallığı’na akınlar yaptı. 1275’te Adana, Tarsus, Lazkiye gibi önemli kentler yağmalandı. 1277’de Memlûkler, Orta Anadolu’da, Moğol işgal ordusunu yendiler, ama bir süre sonra Anadolu’dan çekildiler.
İlhanlılar, 1280’de bir Memlûk kenti olan Halep’i kuşatarak yakıp yıktılar. 1281’de de Abaka Han’ın kardeşi Mengü Timur komutasında büyük bir ordu Suriye’ye girdi. 50.000 kişilik Moğol ordusuna Ermeni, Gürcü ve Franklar’dan oluşan 30.000 kişilik bir güç de katılmıştı. Hums yakınlarındaki çarpışmada Moğollar büyük bir yenilgiye uğradı.
Doğuda ise, Abaka Han’ın orduları 1270’de Çağatay hükümdarı Barak Han’ın ordusunu Herat yakınlarında yendi. Abaka Han 1273’de Çağatay istilalarının üssü olan Buhara’yı tahrip ettirdi. Abaka Han, İlhanlılar’ın egemenliği altındaki ülkelerde tarımı. geliştirmeye çalıştı. Fırat’tan Necef’e uzanan bir al açtırdı. Ayrıca bu bölgede hükümetin mali desteğiyle 150 kadar yeni köy kuruldu ve burası geniş tarım alanına dönüştürüldü.
Abaka Han, 1278’de Anadolu’ya Moğol kurumlarını yerleştirmeye başladı. Bu tarihe kadar, Selçuklu sultanlarının gücü büyük ölçüde azaltılmakla birlikte, Selçuklu kurumlan olduğu gibi bırakılmış, ülkede
sadece Moğol temsilcileri bulundurmakla yetinilmişti.
• KAYNAKLAR: C. Cahen, Anadolu’da Türkler, 1979; R. Grousset, Bozkır İmparatorluğu, 1980; B. Spuler, Iran Moğolları, 1957.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi