İbnü’l-Baytar Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

İbnü’l-Baytâr, tıpta tedavi amacıyla kullanılan bitkilere ilişkin araştırmalarıyla tıbbi botaniğe çok değerli iki yapıt kazandırmıştır. Suriye, Anadolu ve Kuzey Afrika ülkelerinden derlediği bitki örnekleri üzerindeki kişisel gözlemlerini, 1. yy’da yaşamış Yunanlı hekim ve botanik bilgini Pedanius Dioskori-des’in ünlü ilaç derlemesindeki bilgilerle zenginleştirerek hazırladığı bu yapıtlar, daha önceki dönemlerden kalma kodeksleri aşan içeriğiyle yüzyıllar boyu temel başvuru kitabı sayılmıştır. İbnü’l-Baytâr’m, koruyucusu I. Kâmil’e sunduğu ve yaklaşık 300’ü daha önceki kaynaklarda anılmayan 1.400 kadar bitkisel, hayvansal ya da karma ilacı tanımladığı bu iki yapıt içerik olarak aynı, yalnız hazırlanış yöntemi açısından birbirinin karşıtıdır. 1291’de tamamlanan Kitabü’l-Cami lî-Müfredeti’l-Edviye ve’l-Ağzıye’ie bitkiler ve ilaçlar alfabe sırasıyla sunularak hangi hastalıklara iyi geldiği belirtilmişken, Kitabü’l-Muğni fi’l-Edviyeti’l-Müfrede’de hastalıklar alfabe düzeni içinde sıralanmış ve her hastalıkta hangi ilacın kullanılabileceği konusunda bilgi verilmiştir.

İbnü’l-Baytâr’ın öğrencisi olan İbn Ebi Usaybi’ a’nın, ünlü hekimlerin yaşamöykülerine ayırdığı biyografik yapıtında Kitabü’l-Cami fi’l-Edviyeti’l-Müfrede adıyla andığı, tıp literatüründe ise kısaca el-Cami diye tanınan ilk yapıtı, 1874-1875’te 4 cilt olarak yayımlanmıştır. Daha yaşadığı çağda bile Doğu bilginlerini büyük ölçüde etkilemesine karşın Batı’da ancak 15. yy’dan sonra tanınmaya başlayan ve birçok dile çevrilen İbnü’l-Baytâr’ın çalışmaları, bitki adlarının Arapça’dan başka Latince, Farsça ve Berberi dillerindeki karşılıklarını da verdiği için ayrıca etimolojik değer taşır.

• YAPITLAR (başlıca): Kitabü’l-Muğni fi’l-Edviyeti’l-Müfrede, (yazma); Kitabü’l-Cami lî Müfredeti’l-Edviye ve’l-Ağziye, (ö.s.), 1874-1875.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi