Abbasilerde İslami İlimler (Tefsir ve Kıraat) Hakkında Bilgi

İslâmî İlimler.

Tefsir ve Kıraat. Tefsir faaliyeti her ne kadar sahabe devrinde başlamış ve İbn Abbas gibi ileri gelen bazı sahâbîlerin tefsir “Sahîfe”leri olduğu ileri sürüi-müşse de bunlar o dönemde rivayet halinde ve dağınık bir durumda bulu­nuyordu. Kur’an tefsirinin sistemli bir şekilde ele alınışı, hicrî ikinci yüzyılın başlarına rastlar. Tefsir ilmi bu yüzyılın ikinci yansından İtibaren de ilk meyve­lerini vermeye başlamıştır. Mukâtil b. Süleyman’ın Tefsîrü’l-Kur’ân, Yahya b. Sellâm’ın Tefsîfi ve Abdürrezzâk b. Hemmâm’ın Tefsirü’l-Kur’ârn bize ulaşan ilk tefsirlerdir. Âyetlerin genel yorumu yanında Kur’an’ın metniyle ilgili çeşitli filolojik çalışmalar da aynı za­manda başlamıştır. Yahya b. Ziyâd el-Ferrâ’nın Macâni’l-Kur’ân’ı ve Ebû Ubeyde’nin Mecâzü’l-Kur’ân’ı bu ko­nuda kaleme alınan ilk eserlerdir.

Taberinin, kendisinden önceki tefsir çalışmalarının hemen hemen hepsini içine alan Cami’u’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân adlı büyük tefsiri, hiç şüp­hesiz, bu dönemdeki tefsir faaliyetinin en büyük mahsulüdür. Abbasîler zamanında ortaya çıkan dinî ve fikrî akımla­rın etkisiyle diğer İslâmî ilimlere paralel olarak tefsir ilmi de gelişme göstermiş, tefsirde rivayet ve dirayet metotları te­şekkül etmiştir. Bu metotlara göre ka­leme alınan genel tefsirler yanında Ki­sâî, Ebû übeyd Kasım b. Sellâm, İbn Kuteybe, Zeccâc, Ebû Ca’fer en-Nahhâs ve Bâkıllânî gibi tanınmış bir çok âlim tarafından da Kur’an metnini çeşitli yönleriyle ele alan garîbü’I-Kur’ân, müşkilü’l-Kur’ân, müteşâbihü’t-Kur’ân, mecâzü’l-Kur’ân, i’câzü’l-Kur’ân, en-nâsih ve’1-mensûh gibi başlıklar taşıyan bir çok eser telif edilmiştir. Abbasîler dev­rinin sonlarına doğru tefsir ilminin ulaştığı seviyeyi göstermesi bakımın­dan Zemahşerfnin el-Keşşâf ve Fah-reddin er-Râzi’nin Mefâtîhu’I-ğayb adlı iki önemli tefsirini zikretmek gerekir. Tahâvî, Cessâs ve Ebû Bekir İbnü’1-Arabinin Ahkâmü’l-Kur’ân adlı fıkhî tef­sirleriyle Sehl et-Tüsteri’nin Tefsir, Sülemi’nin Hakâ’iku’t-tefsîr ve Kuşeyrînin Letâ’ifü’l-işârât adlı tasavvufî tefsirleri de yine bu dönemde kaleme alınmıştır.

Diğer taraftan, kıraat-i seb’a ve aşere imamlarının birkaçı müstesna, hepsi Abbasîler zamanında yaşamış ve kıraatle ilgili çalışmalar bu devirde doruk noktasına varmıştır. Ebû Ubeyd Kasım b. Sellâm’ın Kitâbü’l-Kur’an, Ebû Bekir b. Mücâhid’in “Yedi kıraat”i tasnif ettiği önemli eseri Kitâbüs-Sebla, İbn Mihrân’ın el-Göye fi’l-kırâ’âti’l-‘aşr, Mekkî b. Ebû Talibin el-Keşf’an vücûhi’1-kırâ’âti’s-setf ve Ebû Amr ed-Dânrnin et-Teysîr”i bu dönemde telif edilmiş belli başlı eserlerdir.