Sosyoloji
19. Yüzyıl Samsun’da Bir Grup Konut Mimarisi
Nadire
Tuba Yiğitpaşa & Funda Uz – 19. Yüzyıl Samsun’da Bir Grup Konut Mimarisi
Tuba Yiğitpaşa & Funda Uz – 19. Yüzyıl Samsun’da Bir Grup Konut Mimarisi
19.yüzyıl (…) Osmanlı sanatı açısından da bir
değişim noktası olarak kabul edilmektedir. Osmanlı sivil mimari örnekleri daha
belirgin bir biçimde bu (dönemde) Avrupalı tarzlara yönelirken, dini mimari
eserleri gelenekçi yapısını korumaya çalışmış, daha ziyade cephe düzenlemeleri
ve süslemede batı etkisi kendini hissettirmiştir.
değişim noktası olarak kabul edilmektedir. Osmanlı sivil mimari örnekleri daha
belirgin bir biçimde bu (dönemde) Avrupalı tarzlara yönelirken, dini mimari
eserleri gelenekçi yapısını korumaya çalışmış, daha ziyade cephe düzenlemeleri
ve süslemede batı etkisi kendini hissettirmiştir.
Osmanlı içerisindeki gayrimüslim ve
Levantenlerin etkileşimleri, ağırlıklı olarak yaşadıkları yerleşimlerdeki
mimari yapılara, özellikle konutlara yansımıştır.
Levantenlerin etkileşimleri, ağırlıklı olarak yaşadıkları yerleşimlerdeki
mimari yapılara, özellikle konutlara yansımıştır.
19. yüzyılda Samsun’un liman ticaretinin iç
kesimle olan yol bağlantısıyla ana arter durumunda olması gibi etkenler (…) kentte
sivil yapıların gelişmesinde de önemli bir rol oynar.
kesimle olan yol bağlantısıyla ana arter durumunda olması gibi etkenler (…) kentte
sivil yapıların gelişmesinde de önemli bir rol oynar.
1927’de yapılan ilk sayımda şehrin nüfusu,
hemen hepsi Türk- Müslüman olmak üzere, 30.372 kişidir.
hemen hepsi Türk- Müslüman olmak üzere, 30.372 kişidir.
Yörede Doğu Karadeniz ve Orta Anadolu
Bölgelerinin etkisinde bir konut mimarisi gelişmiştir. Köylerde toprağın
neminden korunmak amacıyla taşlara oturtularak zeminden yükseltilmiş kare
planlı evler yaygındır. Yapıların kuzeyinde üstü örtülü, cepheleri ahşap parmaklıklı
bir çardak vardır. Lâdik gibi iç kesimlerde Anadolu’nun geleneksel mimarlığını yansıtan
yığma taş, kerpiç ve bağdadi sıvalı evlere rastlanmaktadır. Havza ve Vezirköprü
ilçelerinde özgün ahşap yapılar görülmektedir.
Bölgelerinin etkisinde bir konut mimarisi gelişmiştir. Köylerde toprağın
neminden korunmak amacıyla taşlara oturtularak zeminden yükseltilmiş kare
planlı evler yaygındır. Yapıların kuzeyinde üstü örtülü, cepheleri ahşap parmaklıklı
bir çardak vardır. Lâdik gibi iç kesimlerde Anadolu’nun geleneksel mimarlığını yansıtan
yığma taş, kerpiç ve bağdadi sıvalı evlere rastlanmaktadır. Havza ve Vezirköprü
ilçelerinde özgün ahşap yapılar görülmektedir.
Genellikle zemin üzeri iki katlı olan
binaların dış cephesi yığma tuğladan(bazı büyük yapıla taştan), iç bölmeleri
bağdadi olarak yapılmıştır. İkinci katta bir çıkma mevcuttur. Çıkma bazı
yapılarda iki adet (bazen dört) ahşap veya taş direkle taşınmakta, bazı
yapılarda demir çubuklarla desteklenmektedir. Kırma çatısı alaturka kiremitle
örtülü, saçak altları ahşaptır.
binaların dış cephesi yığma tuğladan(bazı büyük yapıla taştan), iç bölmeleri
bağdadi olarak yapılmıştır. İkinci katta bir çıkma mevcuttur. Çıkma bazı
yapılarda iki adet (bazen dört) ahşap veya taş direkle taşınmakta, bazı
yapılarda demir çubuklarla desteklenmektedir. Kırma çatısı alaturka kiremitle
örtülü, saçak altları ahşaptır.
İç mekânda ortada bir sofa yer almakta, diğer
odalar bu sofaya açılmaktadır. Taban ve tavan ahşap malzemelidir.
odalar bu sofaya açılmaktadır. Taban ve tavan ahşap malzemelidir.
Samsun il ve ilçe merkezlerinde (…) farklı
bir sivil mimari ile karşılaşılmaktadır. Bu evler düzgün kesme taştan özenli
bir işçilikle yapılmışlardır. Ayrıca il merkezinde Rum ve Ermeni evleri de yoğun olup mimari yapıları ile diğerlerinden
kolaylıkla ayrılmaktadırlar.
bir sivil mimari ile karşılaşılmaktadır. Bu evler düzgün kesme taştan özenli
bir işçilikle yapılmışlardır. Ayrıca il merkezinde Rum ve Ermeni evleri de yoğun olup mimari yapıları ile diğerlerinden
kolaylıkla ayrılmaktadırlar.
Samsun 1869 yılında tümüyle yanmış ve bu
tarihten sonra yeni bir yapılanmaya gidilmiştir. Şehir Fransız mimarının
planına göre yeniden kurulmuştur (s. 24).
tarihten sonra yeni bir yapılanmaya gidilmiştir. Şehir Fransız mimarının
planına göre yeniden kurulmuştur (s. 24).
Samsun’da eğimli arazinin fazla oluşundan
dolayı arazinin eğimine uygun olarak bodrum ve zemin katlar üzerine bir, iki
veya üç katlı olarak inşa edilen yapılar da katlar arasındaki bağlantı,
merdivenlerle sağlanmıştır.
dolayı arazinin eğimine uygun olarak bodrum ve zemin katlar üzerine bir, iki
veya üç katlı olarak inşa edilen yapılar da katlar arasındaki bağlantı,
merdivenlerle sağlanmıştır.
Şehrin en eski evleri Kale Mahallesi, Pazar
Mahallesi, Hançerli Mahalle, Selahiye Mahallesi ve Saitbey Mahallesinde
görülmektedir. Buradaki evler çoğunlukla iki veya üç katlıdır. Sivil mimari
ahşap veya ahşap karkaslı ve bağdadi sıvalıdır (s. 25).
Mahallesi, Hançerli Mahalle, Selahiye Mahallesi ve Saitbey Mahallesinde
görülmektedir. Buradaki evler çoğunlukla iki veya üç katlıdır. Sivil mimari
ahşap veya ahşap karkaslı ve bağdadi sıvalıdır (s. 25).
Samsun evlerinde çok yaygın bir uygulama
cephede alınlıkların bulunmasıdır. Bu tip cepheye sahip pek çok ev vardır Samsun
Hükümet Konağının giriş cephesinin üzeri üçgen alınlıklıdır (s. 27).
cephede alınlıkların bulunmasıdır. Bu tip cepheye sahip pek çok ev vardır Samsun
Hükümet Konağının giriş cephesinin üzeri üçgen alınlıklıdır (s. 27).
Samsun
Evlerinin Plan Özellikleri
Evlerinin Plan Özellikleri
Samsun evleri çoğunlukla iç sofalı plan
özelliği göstermektedir. İç sofalı plan tipi karnıyarık olarak da adlandırılır.
Bu plan tipinde sofanın iki yanına odalar sıralanmıştır. Evlerde odaları birleştiren en önemli kısım sofadır.
özelliği göstermektedir. İç sofalı plan tipi karnıyarık olarak da adlandırılır.
Bu plan tipinde sofanın iki yanına odalar sıralanmıştır. Evlerde odaları birleştiren en önemli kısım sofadır.
Sofanın bir ucunda merdiven, tuvalet ve banyo
yer alır.
yer alır.
Evler bodrum kat üzerine iki katlı olarak
yapılmıştır.
yapılmıştır.
Samsun
Evlerinin Süsleme Özellikleri
Evlerinin Süsleme Özellikleri
Samsun evleri (…) zengin süsleme özelliklerine
sahip değildir. Süsleme ögelerinin daha çok giriş cephesinde toplandığı evlerin
cumba, oda ya da balkon çıkmalarını taşıyan konsollar cephede en çok dikkat
çeken mimari unsurdur.
sahip değildir. Süsleme ögelerinin daha çok giriş cephesinde toplandığı evlerin
cumba, oda ya da balkon çıkmalarını taşıyan konsollar cephede en çok dikkat
çeken mimari unsurdur.
Pencere, balkon korkuluklarında, kapı
alınlıklarında ise metal işçiliği görülür.
alınlıklarında ise metal işçiliği görülür.
Samsun
Evlerinin Malzeme Özellikleri ve Uygulanan Teknikler
Evlerinin Malzeme Özellikleri ve Uygulanan Teknikler
Binaların dış cephesi yığma tuğladan(bazı
büyük yapılar taştan), iç bölmeleri bağdadi olarak yapılmıştır. Bodrum kat duvarlarında
moloz taştır. Moloz taş su basman seviyesine kadar çıkarılmıştır.
büyük yapılar taştan), iç bölmeleri bağdadi olarak yapılmıştır. Bodrum kat duvarlarında
moloz taştır. Moloz taş su basman seviyesine kadar çıkarılmıştır.
Ahşap malzeme taşıyıcı, dolgu, kaplama ve
süsleme gibi farklı işlevlerde kullanılmıştır.
süsleme gibi farklı işlevlerde kullanılmıştır.
Taş malzeme çoğunlukla temel ve zemin kat
duvarlarında görülür.
duvarlarında görülür.
…çatılarda kırma çatı sistemi görülür. Çatı
üzeri alaturka ve Marsilya kiremidiyle kaplıdır.
üzeri alaturka ve Marsilya kiremidiyle kaplıdır.
Tanzimat’tan başlayarak Batı’nın etkisiyle
değişen aile yaşantısı, devlet işleri, ticaretle uğraşan ve şehrin önde gelen
isimlerinin evlerinde değişikliklere yol açmıştır. 19.yy’da (1838-1841)
Samsun’da yedi mahalle bulunmaktadır. Bu yedi mahallenin ikisi Ermeni ve Rum
Mahallesidir. Rumlar kentin yüksek kesimlerinde ve vilayet konağı çevresinde, Ermeniler
ise Selahiye Mahallesinde oturuyordu. Samsun’da nüfusun Müslümanlardan ve göçle
gelen azınlıklardan oluşması en çok da sivil mimariye yansımıştır (s. 30).
değişen aile yaşantısı, devlet işleri, ticaretle uğraşan ve şehrin önde gelen
isimlerinin evlerinde değişikliklere yol açmıştır. 19.yy’da (1838-1841)
Samsun’da yedi mahalle bulunmaktadır. Bu yedi mahallenin ikisi Ermeni ve Rum
Mahallesidir. Rumlar kentin yüksek kesimlerinde ve vilayet konağı çevresinde, Ermeniler
ise Selahiye Mahallesinde oturuyordu. Samsun’da nüfusun Müslümanlardan ve göçle
gelen azınlıklardan oluşması en çok da sivil mimariye yansımıştır (s. 30).
Günümüze ulaşan evlerin Çoğunluğu 1869 Büyük
Samsun yangınından sonra yapılan evlerdir.
Samsun yangınından sonra yapılan evlerdir.
Yiğitpaşa, Nadire Tuba ve Uz, Funda. (2016),
19. Yüzyıl Samsun’da Bir Grup Konut
Mimarisi, Uluslararası Amisos Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, (s. 22-43)
19. Yüzyıl Samsun’da Bir Grup Konut
Mimarisi, Uluslararası Amisos Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, (s. 22-43)