Sosyoloji
Samsun Ağızları
Mehmet
Dursun Erdem – Samsun Ağızları
Dursun Erdem – Samsun Ağızları
Samsun ağızları çalışılırken karşılaşılan en
önemli sorun örnekleme yapılamamasından kaynaklanmaktadır.
önemli sorun örnekleme yapılamamasından kaynaklanmaktadır.
Karadeniz’in demografik yapısı en fazla
değişen ili olan Samsun’da her köyde başka bir dil ve kültüre rastlanabilir.
değişen ili olan Samsun’da her köyde başka bir dil ve kültüre rastlanabilir.
…demografik yapı sebebiyle yan yana köyler
arasında bile büyük diyalektolojik farklar tespit edilebilmektedir (s. 637).
arasında bile büyük diyalektolojik farklar tespit edilebilmektedir (s. 637).
Samsun ilinin içerisinde yerli ağız olarak
iki ana grup vardır. Bu grubun ilk kısmını Canik dağlarının güneyindeki ilçeler
oluşturmaktadır. Kuzeydeki sahil kesimi ise ikinci ana ağız grubu olarak
karşımıza çıkar. Ayrıca her iki ağız grubunun içerinde daha çok merkezî
yerlerde Kıpçak ağzının ağırlıklı etkilerini görmekteyiz. Oğuz boyu ağızları
daha çok dağlık ve merkezi yerleşim birimlerine uzak noktalarda karşımıza
çıkar. Canik dağlarının güneyindeki ağızlar kuzeyindeki sahil bölgelerine
nazaran kendini daha iyi korumuştur. Ayrıca güneydeki yerleşim birimlerine
kuzeydeki kadar göç olmamıştır (s. 638).
iki ana grup vardır. Bu grubun ilk kısmını Canik dağlarının güneyindeki ilçeler
oluşturmaktadır. Kuzeydeki sahil kesimi ise ikinci ana ağız grubu olarak
karşımıza çıkar. Ayrıca her iki ağız grubunun içerinde daha çok merkezî
yerlerde Kıpçak ağzının ağırlıklı etkilerini görmekteyiz. Oğuz boyu ağızları
daha çok dağlık ve merkezi yerleşim birimlerine uzak noktalarda karşımıza
çıkar. Canik dağlarının güneyindeki ağızlar kuzeyindeki sahil bölgelerine
nazaran kendini daha iyi korumuştur. Ayrıca güneydeki yerleşim birimlerine
kuzeydeki kadar göç olmamıştır (s. 638).
Türkiye bir Oğuz boyları ülkesidir (Buran
1999: 90).
1999: 90).
XI. yüzyılda Canik sancağında 9 Oğuz boyu
iskân hâlindedir. Bunlar; Karkın, Bayındır, Çavuldur (Çavundur), Çepni, Salur,
Eymür (Eymir), Ala Yundlu, Yüreğir (Üreğir), İğdir boylarıdır (bk. Sümer
1935:439-454). Bugün Samsun’un Vezirköprü, Kavak, Alaçam, Ladik, Havza, Bafra
ilçelerinde Oğuz boyları yaşamaktadır (Gülensoy 1988: 206-207).
iskân hâlindedir. Bunlar; Karkın, Bayındır, Çavuldur (Çavundur), Çepni, Salur,
Eymür (Eymir), Ala Yundlu, Yüreğir (Üreğir), İğdir boylarıdır (bk. Sümer
1935:439-454). Bugün Samsun’un Vezirköprü, Kavak, Alaçam, Ladik, Havza, Bafra
ilçelerinde Oğuz boyları yaşamaktadır (Gülensoy 1988: 206-207).
Samsun ağızları üzerine bugüne kadar bir
yüksek lisans tezi (Erdem 2006) haricinde yapılmış akademik bir çalışma yoktur
(s. 639).
yüksek lisans tezi (Erdem 2006) haricinde yapılmış akademik bir çalışma yoktur
(s. 639).
Kaynaklar
Buran, Ahmet 1999. “Anadolu (Türkiye
Türkçesinin) Ağızlarının Karşılaştırmalı İncelemesi ve Bu Konu İle İlgili
Sorunlar”, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni, TDK Yay, Ankara, s. 89-96.
Türkçesinin) Ağızlarının Karşılaştırmalı İncelemesi ve Bu Konu İle İlgili
Sorunlar”, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni, TDK Yay, Ankara, s. 89-96.
Gülensoy, Tuncer 1988b. “Karadeniz Ağızlarına
Toplu Bir Bakış,” Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri 1986,
OMÜ Eğitim Fak. Yay, Samsun, s. 205-209
Toplu Bir Bakış,” Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri 1986,
OMÜ Eğitim Fak. Yay, Samsun, s. 205-209
—
Erdem, Mehmet Dursun. (2006), “Samsun Ağızları,” Geçmişten Geleceğe Samsun, Ed. Cevdet Yılmaz, Cilt: 1, (s.
637-642), Samsun
637-642), Samsun