Peter Singer – Hegel
Antik Yunan’da akıl ile tutku arasında uyumlu bir birlik vardır. İnsan doğasının, uzun zaman önce yitirilmiş bu uyumunun restore edilmesi için bir temel olsun diye Schiller, estetik duygusunun, yaşamın her veçhesinde yeniden canlandırılmasını teşvik etmektedir. (s. 17)
Hegel, Yunan dünyasını, özgür bireysellik İdea’sının canlanması olarak görmüştür. Yunan özgürlük ideası sınırlı bir özgürlüktür ve bunun iki nedeni vardır: Açık seçik olan neden, köleliğe izin vermesidir. Yunan usulü demokrasinin işleyebilmesi için kölelik kaçınılmazdır. Hegel, Sokrates’in emsal teşkil ettiği ilkeyi, Atina Devleti’ne karşı çıkan devrimci bir kuvvet olarak görür. Ne ki bağımsız düşünce ilkesi, Atina’da, bir tek bireyin ölümüyle kazınmayacak kadar sıkı kök salmıştır ve zaman içinde lanetlenenler Sokrates’i suçlayanlar olmuş ve Sokrates ölümünden sonra temize çıkarılmıştır. (s. 31)
Devletin arkası gelmez talepleri karşısında özgürlük, yalnızca kişinin kendi içine ricat etmesiyle, Stoacılık, Epikürcülük ya da Kuşkuculuk gibi felsefelerin içine iltica etmekte bulunabilir olmuştur. (s. 32)
Hegel’e göre bu felsefe okullarının yayılması, kendisini özgür bir varlık olarak gören bireyin, etkileyemediği başat bir güç karşısında hissediyor olduğu çaresizliğin bir sonucudur. Mamafih, felsefeye ricat bu duruma olumsuz bir yanıt; düşman bir dünyadan ümitsizce bir kaçıştır. Dolayısıyla bundan daha olumlu yeni bir çözüme ihtiyaç duyulmuştur. Bu çözüm de Hıristiyanlık tarafından sağlanmıştır.
Gerçek yuvamızın doğal dünya değil de ruhsal dünya olduğunun tanınması. Bu farkındalığa ulaşmak için insan, doğal arzuların, hatta onlar üstünde egemenlik sağlayan doğal var oluşun tamamının peşinden gitmeyi bırakmalıdır. (s. 33)
Kant (Özgürlük)
Özgürlük, kişinin vicdanının sesini dinlemesidir. Doğuştan var olan ya da toplumsal olarak koşullanmış arzularla etkinlik gösterdiğimizde özellikle özgür olmadığımız; nedenin esas itibariyle evrensel olduğu; özgürlüğün evrensel olması gerektiği yönündeki fikirleri Hegel, Kant’dan almıştır.
Reform’u da özgürlüğün yeni çağının şafağı olarak görmüştür; zira Reform, bireysel vicdanın haklarını ortaya çıkarır. Dolayısıyla Hegel, tıpkı Kant gibi, özgürlük ile bireysel vicdanın gelişmesi arasında bir bağıntı görmektedir. (s. 50)
Özgür düşünen varlıklar, yalnızca, akılcı ilkelere uyum sağladıklarını anladıkları kurumlara sadakat gösterebilirler. Dolayısıyla modern topluluklar, kadim topluluklardan farklı olarak, akıl ilkeleri üstüne oturmalıdır. (s. 55) Hegel, akılcı toplumun anayasal bir monarşi olduğunu söyler. (s. 58)
Geist İdea’sı.
Bu idea o kadar yaşamsaldır ki, Hegel, felsefe tarihinin bütün amacının, bilfiil, Geist ile tarihteki yönlendirici rolü çerçevesinde tanışmak olduğunu söyler.
Geist
Bedenimizden ayrı olarak zihnimiz anlamında ‘zihin’ için kullanılan standart sözcüktür. Örneğin zihin rahatsızlığı, Geisteskrankheit’dır; kelime anlamıyla “zihin hastalığı” (akıl hastalığı). (s. 67)
Fenomenoloji, şeylerin bize göründüğü biçime yönelik incelemedir.
Zihnin fenomenolojisi, zihnin bize göründüğü biçime yönelik bir inceleme olacaktır.
Zihnin fenomenolojisi, gerçekte, zihnin kendisine nasıl göründüğünün incelenmesidir.
Hegel kendi projesini, ‘bilginin bir fenomen olarak ifadesi’ biçiminde tanımlar, çünkü bilinçliliğin gelişimini, gerçekliği tümüyle kavrayan, “mutlak bilgi” içinde doruğuna eren bilinçlilik biçimlerine doğru bir gelişme olarak görür. (s. 71)
Hegel’in emeli, bilinçliliğin gelişmesi sürecini, kaçınılmaz bir süreç olarak sergilemektir.
Bu demektir ki, hiç durmadan gerçek bilgiyi araştırırken, bir bilinçlilik biçiminden bir sonrakine hareket etmeye zorlanacağız. (s. 75)
Fenomenoloji, dünya tarihinin özgürlük ideası, bilinçliliğinin gelişimidir.
Fenomenoloji’de izlenmesi gereken sürecin hedefi, doğru bilgi ya da “mutlak olan”dır. (s. 76)
Fikir, bilgi değildir. Bilgi haline ancak açığa vurulmak suretiyle getirilebilir. (s. 79)
Öz-bilinçliliğin Zuhuru
Algılama aşamasında bilinçlilik, evrensellik özelliklerine uygun olarak nesneleri sınıflandırır; bunun yetersiz olduğu kanıtlanır ve böylece anlama düzeyinde bilinçlilik, kendi yasalarını gerçekliğe empoze eder.
Anlama düzeyinde bilinçlilik, bu oluşumları ne iseler öyle görmez de anlaşılacak nesneler olarak ele alır. Bilinçliliğin gelişimi sürecini izleyen bizler, bilinçliliğin, asılında, kendi yaratılarını anlama çabasında olduğunu görebiliriz. Nesnesi, kendi kendisidir. Bu bilinçliliğin kendisi üstüne düşünebildiği noktaya gelmiş olduğunu gösterir. Bu, kuvvetten fiile geçmemiş öz-bilinçliliktir.
Öz-bilinçlilik başlığı altında, kuvvetten fiile geçmemiş öz-bilinçliliğin tamamen açık hale gelmiş öz-bilinçliliğe doğru gelişimine yoğunlaştırarak, ilk bölümün odak noktasını oluşturmuş olan doğrudan bilgiye yönelik araştırmasını bir kenara bırakmıştır. (s. 81/82)
Arzulayan Zihin
Kendimin farkına ancak, kendim olmayan bir şeyin de farkındaysam varabilirim. Öz-bilinçlilik, kendi merkezi üstüne tefekküre dalmış bir bilinçlilikten ibaret değildir.
Öz-bilinçlilik kendisi dışında bir nesneye ihtiyaç duymakla birlikte bu dışsal nesne aynı zamanda ona yabancı ve onun zıt bir biçimi olmalıdır. Dolayısıyla öz-bilinçlilik ile dışsal nesne arasında özel bir tür sevgi-nefret ilişkisi vardır. Sevgi-nefret ilişkisinin en gerilimlisi olan bu ilişki, yüzeye arzu biçiminde çıkar. Bir şeyi arzulamak, yalnızca ona sahiplenmeyi değil, aynı zamanda, onu sizin olan bir şeye dönüştürmeyi ve böylelikle onu yabancılığından soyundurarak eğitmeyi istemektir (yani onu tamamen yok etmeyi istemek değildir). (s. 82)
Hegel’in merkez noktası, öz-bilinçliliğin yalnızca herhangi bir dışsal nesneyi değil ve fakat bir başka öz-bilinçliliği talep ettiğidir. Bunu izah etmenin bir yolu, kişinin, kendi kendisini görmek için bir aynaya ihtiyaç duyduğunu hatırlamaktır. Kişi, kendi kendisinin öz-bilinçli bir olgu olarak farkına varmak için bir başka öz-bilinçliliğin neye benzediğini görebilmeye ihtiyaç duyar. (s. 83)
Hegel’den kırk yıl kadar sonra Karl Marx, kendi yabancılaşmış emek kavramını geliştirmiştir. Emekçi kendi kendisini nesneleştirmekte ya da dışsallaştırmaktadır.
Emekçinin nesneleşmiş özü kendisi açısından yalnızca yitirilmiş değil ve fakat aktüel olarak kendisini baskı altında tutan düşmancıl bir kuvvete dönüşmüştür. (s. 87)
Mutsuz bilinçlilik belli ki Hıristiyanlık altında var olmuş bir bilinçliliktir. Hegel buna ayrıca yabancılaşmış ruh olarak da değinir ve bu dışavurum, Hegel’in zihninde ne olduğuna dair daha iyi bir ipucu vermektedir. Yabancılaşmış ruhta, efendi ve köle ikiliği tek bir bilinçliliğe yoğunlaşmıştır ama, iki unsur birleşmiş de değildir. Mutusuz bilinçlilik maddesel dünyadan bağımsız olma, Allah’a benzeme ve sonsuz olma ve tamamen ruhsal olarak yaşama gibi yüksek gayelere dikmiştir gözünü; ne ki aynı zamanda, maddesel dünyanın bir parçası olduğunu da, fiziksel arzularını da acılar ile zevklerin gerçek ve kaçınılmaz olduğunu da bilir. Sonuç olarak mutsuz bilinçlilik, kendine karşı bölünmüştür.
Hegel’in hedefi, insan doğasını kendisine rağmen bölen herhangi bir dindir ve insanı Allah’tan ayıran, Allah’ı insan dünyasının dışında bir ‘öteye’ yerleştiren her dinin sonuçta bunu yapacağını iddia etmektedir. Allah’ın böyle kavramsallaştırılması, gerçekten de insan doğasının bir veçhesinin yansımasıdır. Mutsuz bilinçliğin anlamadığı, tıpkı Allah’ın ruhsal niteliklerinin gerçekte bizzat kendi nitelikleri olduğudur. İşte bu anlamdadır ki mutsuz bilinçlilik, yabancılaşmış bir ruhtur. Kendi özsel doğasını, sonsuza kadar ulaşamayacağı bir yere yansıtmıştır ve bunun tersine, içinde yaşadığı gerçek dünyada kendisine sefil ve önemsiz görünmektedir. (s. 89)
Hegel için mutlak bilgi ve gerçek özgürlük ayrılmazdır. Bizim nihai görevimiz, fenomenoloji çerçevesinde, onun, mutlak bilgiyle ne kastettiğini anlamaktır. (s. 93)
Hegel için özgürlük, canımızın istediğini yapma özgürlüğü değildir; özgür bir zihne sahip olmanın kapsamı içindedir. Zihin her şeyin denetimini elinde tutmalı ve denetimin elinde olduğunu bilmelidir. (s. 94)
Dünyanın akılcı düzenlenmesine en büyük engel, yalnızca bireylerin kendi zihinlerinin bu evrensel zihnin bir parçası olduğunu kavrayamamalarıdır. Zihin, özgürlüğe doğru bu engeli yara yara ilerler. (s. 95)
Mutlak bilgi = Her şeyin bilgisidir.
Mutlak bilgi, dünyanın göründüğü halinin değil de gerçek halinin bilgisidir. (s. 96)
İdeal-izm yerine -> İdea-izm
Hegel, nihai gerçekliğin madde değil zihin olduğuna inanmaktadır. Fenomenolojinin bu nihai hükme yol açtığına inanır. Duyu kesinliği aşamasından itibaren, nesnel bir gerçeklik hakkında, zihinden bağımsız her tür bilgi edinme çabası başarısız olmuştur. (s. 97)
Zihin, bilmek için aradığının kendisi olduğunu realize ettiği zaman, mutlak bilgiye ulaşmıştır.
Gerçeklik, zihin tarafından oluşturulur.
Zihin, ilk başta bunu realize etmez.
Gerçekliği kendisinden bağımsız, hatta kendisine düşman ya da yabancı bir şey olarak görür.
Bu dönemde zihin kendi yaratılışına yabancılaşmış durumdadır.
Gerçeklik bilgisini elde etmeye uğraşır ama, gerçekliği olduğu gibi tanımadığı ve dolayısıyla kendi kavrayışının ötesinde gizemli bir şey olarak kabul ettiği için bu bilgisi, gerçek bilgi değildir. Zihin ancak, gerçekliğin kendi yaratısı olduğu olgusuna uyandığı zamandır ki söz konusu ‘öte’ye ulaşma çabasından vazgeçer. Sonra kendisinin ötesinde hiçbir şey olmadığını anlar. Sonra da gerçekliği, kendisini bildiği kadar doğrudan ve anında bilir. Onunla birdir. Hegel’in Fenomenoloji’nin nihai hüküm bölümünde dediği gibi, mutlak bilgi, “zihnin kendisini, zihin biçiminde bilmesi”dir (formlardan ve sembollerden arınmış bilgi). (s. 98/99)
Zihnin Fenomenolojisi’nin kapanış sayfaları, yalnızca bütün insanlık tarihinin şahikasının tasviri değildir; onlar bizatihi söz konusu şahikalardır. (s. 99)
Mantık = Düşüncenin incelenmesidir.
Düşünce = Nesnel gerçekliktir.
Mantık düşünceyi incelediğinde, aynı zamanda gerçekliği de incelemektedir. (s. 104)
Allah’ı dünyadan ayrı bir şey olarak kabullenmek, insanı ruha yabancılaştırmaktadır. Allah ve ise dünyada olmalıdır ve insan onun doğasını paylaşmalıdır.
Din Felsefesi Üstüne Dersler’de “her şey Allah’tır” diyen herkesi reddederek bunu açıkça inkar etmektedir.
Hegel felsefesi radikal biçimde dinsizdir.
Fakat bu felsefe, dini, kendi içinde parçalarına ayırmakta ve kendisini onun yerine ikame etmektedir. (Benedetto Croce)
Hegel Allah’ı yalnızca sonsuz ve değişmez olan değil ve fakat, kendisini dünyaya beyan etmek ihtiyacında olan ve beyan ederek kendi kendisini kusursuz hale getirmek üzere dünyayı kusursuz hale getirmekte olan bir öz şeklinde görür. Bu, ağırlığı, ilerleme ihtiyacı üzerine veren bir görüştür. (s. 112)
Çeviren: Bahar Öcal Düzgören
Altın Kitaplar, 2003