Sosyoloji
Osmanlı Devrinde Samsun Şehrinin Nüfus Yapısı
Mehmet
Öz – Osmanlı
Devrinde Samsun Şehrinin Nüfus Yapısı
Öz – Osmanlı
Devrinde Samsun Şehrinin Nüfus Yapısı
Malazgirt Savaşı ile başlayan süreçte
Anadolu’nun etnik ve dinî çehresi değişmeye başlar ve bu değişim, Bizans’ın
elinde kalan yerler dışında 1220’lerde etkilerini yoğun olarak gösteren Moğol
istilası ile zirveye çıkar. İkinci önemli değişme dönemi ise hissedilir biçimde
1850’lerdeki Kafkas göçleri ile başlayan ve Cumhuriyet dönemi öncesi ve
başlarında göç ve mübadele ile zirveye çıkan dönemdir.
Anadolu’nun etnik ve dinî çehresi değişmeye başlar ve bu değişim, Bizans’ın
elinde kalan yerler dışında 1220’lerde etkilerini yoğun olarak gösteren Moğol
istilası ile zirveye çıkar. İkinci önemli değişme dönemi ise hissedilir biçimde
1850’lerdeki Kafkas göçleri ile başlayan ve Cumhuriyet dönemi öncesi ve
başlarında göç ve mübadele ile zirveye çıkan dönemdir.
Samsun ve çevresi de aslında 12. Yüzyıl
sonları ve 13. Yüzyıl başlarında Türk egemenliğiyle tanışır. 1150 veya 1155’te
Dânişmendliler’in Sivas-Amasya Emîri Yağıbasan Samsun’a yönelik akınlarda
bulundu. Şehrin Türkler tarafından alınışı II. Kılıcarslan devri (1155-1192)
sonlarındadır. Ancak onun ülkeyi oğulları arasında paylaştırması üzerine çıkan
kardeş kavgası döneminde şehir ve çevresindeki dağlık bölgeler tekrar Komnenoslar’ın
kontrolüne girdi. II. Rükneddin Süleyman Şah, Samsun’a kadar Doğu Karadeniz
topraklarını tekrar ele geçirdi (590/1194) (s. 485).
sonları ve 13. Yüzyıl başlarında Türk egemenliğiyle tanışır. 1150 veya 1155’te
Dânişmendliler’in Sivas-Amasya Emîri Yağıbasan Samsun’a yönelik akınlarda
bulundu. Şehrin Türkler tarafından alınışı II. Kılıcarslan devri (1155-1192)
sonlarındadır. Ancak onun ülkeyi oğulları arasında paylaştırması üzerine çıkan
kardeş kavgası döneminde şehir ve çevresindeki dağlık bölgeler tekrar Komnenoslar’ın
kontrolüne girdi. II. Rükneddin Süleyman Şah, Samsun’a kadar Doğu Karadeniz
topraklarını tekrar ele geçirdi (590/1194) (s. 485).
XIV. yüzyılda şehir iki ayrı kısımdan
oluşmaktaydı: Müslüman Samsun ve Cenevizlilere ait Simisso.
oluşmaktaydı: Müslüman Samsun ve Cenevizlilere ait Simisso.
Osmanlılar şehri ilk defa, Akkoyunluların
1398’de Kadı Burhâneddin’i öldürmesinden sonra I. Bayezid’in bölgeye
düzenlediği sefer esnasında ele geçirdi. O sırada
Samsun’un emîri Kubadoğlu Cüneyd idi. Cüneyd, Yıldırım Bayezid ile hiç
karşılaşmaksızın Samsun’dan kaçtı.
1398’de Kadı Burhâneddin’i öldürmesinden sonra I. Bayezid’in bölgeye
düzenlediği sefer esnasında ele geçirdi. O sırada
Samsun’un emîri Kubadoğlu Cüneyd idi. Cüneyd, Yıldırım Bayezid ile hiç
karşılaşmaksızın Samsun’dan kaçtı.
Ankara Savaşı’nda Timur’un Yıldırım Bayezid’i
yenmesinden sonra Cüneyd Bey Samsun’a dönüp beyliğini yeniden ihya etti (s.
486).
yenmesinden sonra Cüneyd Bey Samsun’a dönüp beyliğini yeniden ihya etti (s.
486).
Samsun XVII. yüzyılın ikinci yarısında
durumunu korudu. Kâtib Çelebi burayı dağlar içinde havası kötü, evlerinin bir
bölümü bataklık arazide kurulu bir kasaba olarak zikreder. Evliya Çelebi ise
limanının açık olduğunu, fakat demir atılabilecek bir durumda bulunduğunu,
halkının tamamının gemici ve kendirci olduğunu belirtir.
durumunu korudu. Kâtib Çelebi burayı dağlar içinde havası kötü, evlerinin bir
bölümü bataklık arazide kurulu bir kasaba olarak zikreder. Evliya Çelebi ise
limanının açık olduğunu, fakat demir atılabilecek bir durumda bulunduğunu,
halkının tamamının gemici ve kendirci olduğunu belirtir.
1813-1814’te Anadolu’yu gezen J. McDonald
Kinneir’e göre Samsun’da beş adet minareli cami, bir hamam ve tüccarlar için
bir han vardı; nüfusu 2000 kadardı.
Kinneir’e göre Samsun’da beş adet minareli cami, bir hamam ve tüccarlar için
bir han vardı; nüfusu 2000 kadardı.
1836’da J. Brunt şehir nüfusunu 10.000 olarak
tahmin eder.
tahmin eder.
Kaynaklarda, şehrin havası ağır olduğundan
Rum ve Ermeniler’in yarım saat mesafede yüksekte bulunan Kadıköy’de oturdukları
belirtilir (s. 487).
Rum ve Ermeniler’in yarım saat mesafede yüksekte bulunan Kadıköy’de oturdukları
belirtilir (s. 487).
XIII. Yüzyıldan itibaren yoğun bir şekilde
Türkleşen ve İslâmlaşan yörede belirli bir oranda gayrimüslim nüfus da
yüzyıllar boyunca varlığını sürdürdü. XIX. Yüzyılda yöre ekonomisinin
canlanması gayrimüslimlerin yöre nüfusu içindeki oranının yükselmesinde etkili
oldu. Bunun yanında Kafkaslardan göçlerin kısmi etkisinin yanında özellikle
Balkan, Birinci Dünya ve Kurtuluş Savaşları ile bu sürece eşlik eden veya
sonrasında vuku bulan göçler ve nüfus mübadelesi Osmanlı dönemi Samsun’undan
Cumhuriyet Samsun’una geçişte demografik tabloya çarpıcı tonlar ekledi (s. 488).
Türkleşen ve İslâmlaşan yörede belirli bir oranda gayrimüslim nüfus da
yüzyıllar boyunca varlığını sürdürdü. XIX. Yüzyılda yöre ekonomisinin
canlanması gayrimüslimlerin yöre nüfusu içindeki oranının yükselmesinde etkili
oldu. Bunun yanında Kafkaslardan göçlerin kısmi etkisinin yanında özellikle
Balkan, Birinci Dünya ve Kurtuluş Savaşları ile bu sürece eşlik eden veya
sonrasında vuku bulan göçler ve nüfus mübadelesi Osmanlı dönemi Samsun’undan
Cumhuriyet Samsun’una geçişte demografik tabloya çarpıcı tonlar ekledi (s. 488).
—
Öz, Mehmet. (2011), “Osmanlı Devrinde Samsun Şehrinin Nüfus Yapısı,” Samsun Sempozyumu 13-16 Ekim Samsun,
Bildiriler Kitabı, Cilt: 3, s. 485-488, Samsun 2012
Bildiriler Kitabı, Cilt: 3, s. 485-488, Samsun 2012