Ivan Illich Kimdir, Hayatı, Kitapları, Hakkında Bilgi

Illıch kapitalist toplumun ortaya çıkardığı kuramların insan üzerindeki olumsuz etkilerini incelemiştir. Ona göre çağdaş toplumda eğitim, sağlık, ulaşım gibi gereksinmeler bürokratik refah devletinin bu hizmetleri yerine getirmekle yükümlü kuramları aracılığıyla karşılanmaktadır. Eskiden insanların doğal çevre ilişkileri içerisinde karşıladıkları temel gereksinmeler, çağdaş toplumda “bilimsel olarak” üretilmiş hizmetlerin tüketilmesine indirgenmektedir; belirli bir tüketim düzeyinin altına düşenler teknokratların oluşturduğu ölçütlere göre yoksul sayılmaktadır. Yerleşik düzen, kendi kendini eğitmeyi yetersiz saymaktadır. Ancak kurumsallaşmış hizmetlere olan bağımlılık bireysel yetkinliğe zarar vermekte, bireyi yeterli karar verme gücünden yoksun bırakmakta, onu kendi dışında oluşturulan hizmetlerin pasif tüketicisi haline getirmektedir.

Illich’in en önemli eleştirileri eğitim kuramlarına ilişkin olanlardır. 1971’de yayımlanan Deschooling Society (“Toplumu Okulsuzlaştırmak”) adlı kitabında okulun, toplumun eğitimini olumsuz yönde etkilediğini öne sürmüş, zorunlu öğrenimin kaldırılması gerektiğini savunmuştur. Ona göre okullar öğrencileri daha sonra üstlenecekleri toplumsal rollere hazırlamaktadır. Öğretme görevi, bu görevi önceden onaylanmış toplumsal denetim önlemlerine uygun olarak yürüten kişilerce yerine getirilmektedir. Öğretmen okulda bir yandan öğretim kurallarının işleyip işlemediğini denetlerken öte yandan manevi açıdan aile, tanrı, ya da devlet otoritesini temsil etmekte, okulda ve toplumda neyin iyi neyin kötü olduğu konusunda öğrencileri şartlandırmaktadır. Bireylerin değeri, sahip oldukları diplomalara göre ölçülmektedir. Okul, bireyleri, insan dahil her şeyin ölçülebildiği bir dünya için hazırlar. “Okulların var olduğu bir dünyada mutluluğa giden yol, bireyin tüketim kalıplarıyla belirlenmiştir.”

Illich’e göre çözüm, var olan eğitim kuramlarına alternatif olarak yaşamın her anını bir öğrenme eylemine dönüştürecek, insanları yaratıcı ve özerk kılacak ve teknokratlarca denetlenmeyen değerleri yaratacak bir eğitim ağının oluşturulmasıdır. Çağdaş toplumda gittikçe artan sayıda öğrenci, var olan öğrenim sisteminin önem verdiği değerlere karşı çıkmakta, karşı bir kültürü geliştirmeyi amaçlayan bir yaşam biçimini seçmektedir.