İnanç ve Şiir

İslam ülkelerinde Kuran’dan kaynaklanan bir anlayışa göre, ozanlar doğru söylemeyen, yanıltıcı kimselerdir. Ancak Tanrı’yı, Peygamber’i, İslam dininin öngördüğü konulan işleyen, öven şiirin önemi vardır. Tanrı sevgisi dışında sevgi, Peygamber’in gösterdiği yol dışında yol tanımak dine aykmdır. Şiiri, içerdiği konulann, dinle bağlantısı olmadığından dolayı suçlayan bu anlayışa karşı çıkan gene ozanlar olmuştur. Özellikle tasavvuf yolunu seçen ozanlarda şiirin odağını benimsenen inanç oluşturur. Yaklaşık 10. yy ortalanndan başlayarak gelişen ve Şeriat’ın yasakladığı konulan işleyen şiir, 11.,12. ve 13.yy’larda büyük bir gelişme gösterir. Şiirde, tasavvuf anlayışını doruğa çıkaran 12. ve 13.yy’lardan sonra, daha geniş kapsamlı bir içerik ortaya çıkar. 14. yy’da, îmadeddin Nesimî’nin elinde, en etkili ürünlerini veren tasavvuf şiiri çok geniş bir alana yayıldı. Ali’ ye bağlı inanç kurumlanmn gelişmesine yardımcı olduğu bu şiir türünün özünü benimsenen düşünce oluşturur.

îmadeddin Nesimî’nin etkisiyle hızlı bir gelişme gösteren Hurufilik, kısa bir süre içinde, şiirin başlıca konusu oldu. Öbür Alevi kuruluşlara bağlı ozanlar, yer yer Hurufilik ’ten de esinlenerek, şiiri inançlann işlenmesinde başlıca öğe diye benimsedi. Iran, Anadolu ve Kuzey Irak-Suriye bölgelerinde gelişen şiirin genel konusu inanç oldu. Bu inanç, Şeriat’ın yasağına karşın, yayılma olanağı buldu. Birçok ozan şiirinde işlediği inançtan dolayı ya Halife’nin ya da Padişah’ın buyruğu, müftünün onayıyla öldürüldü. Bu baskı karşısında şiir kırsal kesimlerde geniş bir alana yayılma gücü kazanınca tasavvuf yolunu seçen, genellikle Ali’ye bağlanan, “halk ozanlan ” diye nitelenen yeni bir ozan topluluğu ortaya çıktı. Anadolu’da, 13.yy’da, Yunus Emre’ yle doruğa ulaşan bu inanç şiiri, 14. yy’da, Nesimî’nin de etkisiyle, yeni bir söyleyiş biçimi kazanarak gelişimini sürdürdü. Kaygusuz, Ha-tayi (I. İsmail), Usuli, Kul Himmet, Pir Sultan Abdal* gibi ozanların elinde halk şiirinin önemli bir bölümü, tasavvufu konu edinen, inanç şiiri oldu. Böylece inanç şiiri, şiir inancı besleyerek geliştirip, yaymış, Anadolu’da, özellikle halk arasında, tasavvuf inancının yayılmasında başlıca etken şiir olmuştur.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi
vikipedi