İlgazi Bey/Necmeddin İlgazi Kimdir, Hayatı, Dönemi, Hakkında Bilgi

Necmüddîn İlgâzî b. Artuk b. Eksük et-Türkmânî (ö. 516/1122) Mardin Artuklu Beyliği’nin kurucusu ve ilk hükümdarı (1106-1122).

Selçuklular’ın Kudüs valisi Artuk b. Ek-sük’ün oğludur. İlgazi kardeşi Sökmen ile birlikte, babasının ölümünden (484/1091) sonra kayınbiraderi Suriye Selçuklu Hü­kümdarı Tâcüddevle Tutuş’un kendisine iktâ olarak verdiği Kudüs’e gitti. Tutuş’un Berkyaruk ile giriştiği saltanat mücadele-sinde488’de (1095) mağlûp oluşu ve ölü­mü üzerine Tutuş’un oğlu. Dımaşk Sel­çuklu Meliki Şemsülmülûk Dukak’ın hiz­metine girdi. Sökmen ise Tutuş’un diğer oğlu Halep Selçuklu Meliki Fahrülmülûk Rıdvan’ın yanında yer aldı. Bu sırada Fâtımîler, Rıdvan ile Dukak arasındaki müca­delelerden istifade ederek Kudüs’ü ele geçirmek için harekete geçtiler. Emîrü’l-cüyûş Efdal b. Bedr el-Cemâlî kumanda­sındaki Fatımî ordusu Şaban 491 ‘de (Tem­muz 1098) Kudüs üzerine yürüdü. İlgazi ve Sökmen şehrin müstahkem surlarına ve Türkmenler’in gücüne güvendiklerin­den Efdal’in şehrin mukavemet edilme­den teslimi için yaptığı teklifi reddettiler. Ancak şehir halkı Efdal ile anlaşarak ka­pıları açınca Kudüs Fâtımîler’in eline geç­ti. Efdal, İlgazi ve Sökmen’e çok iyi dav­ranıp kendilerini serbest bıraktı. Onlar da 10 Şevval 491 ‘de (10 Eylül 1098) Dımaşk’a gitmek üzere Kudüs’ten ayrıldılar. İlgazi bir süre Dımaşk’ta kaldıktan sonra Bağ­dat’a gitti ve maiyetindeki bütün Türk­men kuvvetleriyle, ağabeyi Sultan Berkyaruk’la saltanat mücadelesi yapmakta olan Muhammed Tapar’ın hizmetine gir­di (492/1099). Muhammed Tapar, babası Artuk’un eski iktâı olan Hulvân’ı İlgazi’ye iktâ etti. 0 da Bağdat şahnesi Cevherâyin, Kürboğa ve diğer büyük emîrlerle görü­şüp Muhammed Tapar’ı Bağdat’a gelme­si için teşvik etti. Fakat Muhammed Ta­par geç kaldığında emîrler Sultan Berk­yaruk tarafına geçtiler. İlgazi bir süre son­ra tekrar Muhammed Tapar’ın saflarında yer aldı. Muhammed Tapar Bağdat’a ge­lince İlgazi’yi Bağdat şahnesi tayin etti.[Rebîülevvel 495/Ocak 1102] İlgazi bu görevi yürütürken Sultan Berkyaruk Bağ­dat’a hâkim oldu ve Gümüştegİn el-Kaysârî’yi 496 yılı başında (Ekim 1102) Bağ­dat şahneliğine getirdi. Gümüştegin. 15 Rebîülevvel 496’da (27 Aralık 1102) göre­vine başlayınca İlgazi şehri terketmek zo­runda kaldı. Ancak 12 Rebîülâhir 496’da (23 Ocak 1103) Muhammed Tapar Bağ­dat’ta yönetime hâkim oldu ve bu defa Gümüştegin şehirden ayrıldı. Muham­med Tapar ile Berkyaruk arasındaki sal­tanat mücadelelerinin sona ermesi ve Berkyaruk’un Bağdat’ta hâkim olması üzerine İigazi önce Berkyaruk, onun 498’de (1104) ölümünden sonra da oğlu Melikşah adına hutbe okuttu ve şahne-lik görevini sürdürdü. Ancak Muham­med Tapar Bağdat’ta duruma yeniden hâkim olunca kendisine sadakatsizlik gösteren İlgazi’yi şahnelikten azlede­rek yerine Emîr Kasîmüddevle Aksungur el-Porsuki’yi getirdi.[Şaban 498 / Mayıs 1105] Bunun üzerine Diyarbekir tarafı­na giden İlgazi bir süre sonra Halep Sel­çuklu Meliki Rıdvan b. Tutuş’un hizmeti­ne girdi. Rıdvan’ın müttefikleri olan Fars emirlerinden İspehbed Sabâve ve Sincar hâkimi Alpı b. Arslantaş ile Haçlılar’a karşı savaşmak için anlaşan İlgazi, önce Musul ve çevresine hâkim olan Çökürmüş’ün üzerine gidilmesini teklif etti. İlgazi’nin teklifi uygun görülerek Çökürmüş idare­sindeki Nusaybin kuşatıldı [Ramazan 499/ Mayıs 1106] fakat bir müddet sonra İl­gazi Çökürmüş’ün gayretleri neticesinde Rıdvan tarafından tutuklanıp Nusaybin Kalesi’ne hapsedildi. Ancak kendisine bağlı Türkmenler’in Rıdvan’a karşı hare­kete geçmeleri üzerine hapisten kurtuldu. Bu olayın ardından maiyetindeki Türk-menler’le birlikte kardeşi Sökmen’in oğlu İbrahim’in hâkimiyetinde bulunan Mar­din’e gidip idareyi ele alan İlgazi, burada Selçuklu devletine tâbi olarak Artuklu-lar’ın “Tabaka-i İlgâziyye” denilen Mardin kolunu kurdu (500/1106).