Hipparkhos Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

HİPPARKHOS [Rodoslu] (İÖ 2.yy)

Eski Yunanlı bilgin. Antik Çağ’ın en önemli astronomu ve trigonometrinin kurucusudur.

Bugünkü adı İznik olan Nikaia’da doğdu. Doğum ve ölüm tarihleriyle öldüğü yer bilinmiyor. Büyük bir olasılıkla Nikaia’dayken gökcisimlerini gözlemeye başlamış, gözlemlerini kimi kaynaklara göre İÖ 161, kimi kaynaklara göre ise İÖ 146’dan sonra Rodos Adası’nda sürdürmüştür. Bir ara da İskenderiye’de yaşadığı sanılıyor. Eta Cani Majoris yıldızıyla ilgili gözlemlerinden yola çıkan tarihçiler, çalışmalarını IO 127’ye değin sürdürdüğünü belirlemişlerdir.

Günümüze yalnızca Aratos’un (İO 4. yy) Phaenomena’sı üzerine yazdığı bir kitabı ulaşabilen Hipparkhos’un çalışmalarına ilişkin bilgilerin kaynakları Amasia’lı Strabo’nun yazıları ve Ptolemaios’un Almegest adlı yapıtıdır.

Çalışmalarında İÖ 3.yy’da yaşamış olan Yunanlı astronom Aristarkhos ve İskenderiyeli Timokharis’in yapıtlarının yanı sıra Babil’den kalanlar da olmak üzere birçok kaynaktan yararlandığı bilinen Hippark-hos, yıldızların konumlarını gösteren bir yıldız atlası hazırlamış, kendi gözlemleriyle eski gözlemleri karşılaştırarak ılım noktalarının devindiğini belirlemiş, Ay’ın ve Güneş’in çaplarını ve Yer’den uzaklıklarını hesaplamaya, Güneş’in ve gezegenlerin hareketlerini açıklamaya çalışmıştır. Gözlemlerinde yararlanmak üzere Arkhimedes’inkine oranla çok daha gelişmiş bir divoptr icat ettiği Ptolemaios tarafından ileri sürülmüşse de, zamanında bilinenlerin dışında yeni gereçler kullandığına ilişkin başka bir kanıt bulunamamıştır. Hipparkhos’un, yine astronomi çalışmalarının bir aracı olarak ele aldığı matematiğe ise önemli katkılarda bulunduğu kesin olarak biliniyor. Dairenin 360 dereceye, derecenin de 6Û’ar saniyelik 60 dakikaya bölündüğünü Babilliler’den öğrenen Hipparkhos, kiriş uzunluğunu hesaplamakta kullanılan bir yöntem geliştirdi ve kiriş uzunluğunu veren çizelgeler hazırladı. Hipparkhos’un özellikle gökcisimlerinin, örneğin Ay’ın uzaklığını hesaplamakta kullandığı yöntemler, trigonometrik oranlara ilişkin bilgisinin çağının çok ötesine ulaştığını, dik üçgenlerin çözümünde başarıyla uyguladığı yöntemleriyle trigonometrinin kurucusu olarak anılmaya hak kazandığını gösteriyor.