Herman Boerhaave Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

BOERHAAVE, Hermann (1668-1738)

Hollandalı tıp, botanik ve kimya bilgini. Yapıtları ve dersleriyle 18.yy’ın bilim anlayışına yön vermiştir.

31    Aralık 1668’de Leiden yakınlarındaki Voor-hout’ta doğdu. 1684’te, tıp ve kimya öğrenimi yapmak amacıyla girdiği Leiden Üniversitesi’nde ayrıca matematik, doğabilim, tanrıbilim, felsefe, Latince ve Yunanca okudu. Doğa felsefesi dalından 1687’de diplomasını, 1690’da doktorasını aldıktan sonra tıp eğitimini 1693’te Harderwijk Üniversitesi’nde tamamladı. Leiden’de serbest doktorluk yaparken bir yandan da sürekli okuyarak tıp ve kimya bilgisini derinleştiren Boerhaave, 1701’de Leiden Üniversitesi’nde kimya dersleri vermeye başladı. 1709’da aynı üniversitenin tıp ve botanik, 1714’te klinik tıp, 1718’de kimya profesörlüğüne getirilerek aynı anda dört kürsünün yönetimini üstlenen Boerhaave’nin zamanında Leiden Üniversitesi Avrupa’nın en büyük öğretim kuramlarından biri oldu. 1728’de Fransız Akademisi’ne, 1730’da Ingiltere’deki Royal Society’ ye üye seçilen Boerhaave, uzun süren bir kalp hastalığı sonucu, 23 Eylül 1738’de, tüm yaşamını geçirdiği Leiden’de öldü.

Leiden Üniversitesi’ne geçmeden önce, Hippok-rates’ten başlayarak tüm Eski Yunan ve ortaçağ Avrupa’sı tıbbim inceleyen Boerhaave, Kapadokyalı Aretaeos, Alpini, Eustachi, Vesalius gibi bilginlerin çalışmalarını derleyerek yeniden yayımladı. Hippok-rates gibi o da, soyut ve kuramsal tanı yöntemlerine dayanmak yerine, hastayı yakından izleyerek hastalığın gidişini her olayda özel olarak gözlemlemek gerektiğine inanıyordu. Hastalığın anlaşılabilmesi için hastanın yaşı, daha önce geçirdiği hastalıklar, inceleme sonuçlan, tanı ve otopsi bulguları gibi verileri titizlikle kaydetmenin önemini vurgulayarak; tıp eğitiminin anatomi, fizyoloji, klinik çalışması, doğabilim, patoloji gibi konuların tümünü sistemli bir biçimde kapsaması gerektiğini savunarak çağdaş tıp eğitiminin temellerini atan Boerhaave’dir. Nitekim bu uygulamanın ilk örneği olan Leiden Üniversitesi 18.yy Avrupa’sının en büyük tıp eğitim merkezi durumuna gelmiş, Boerhaave’nin derslerini izlemek için çeşitli ülkelerden 2.000’e yakın öğrenci Leiden’e akm etmiş ve birçok üniversite tıp fakültelerini Boerhaave’nin modelini örnek alarak yeniden düzenlemiştir.

Boerhaave, Leiden Üniversitesi’ndeki tıp derslerinin bir bölümünü içeren ve 1708’deki ilk yayım tarihini izleyen yüzyıl boyunca pek çok dile çevrilen İnstitutiones medicae in usum annuae exercıtatıonıs (“Yıllık Uygulamalarıyla Tıp Eğitimi”) adlı yapıtında, o   dönemde geçerli olan kimyasal ve mekanik tıp kuramlarını inceleyerek vardığı yaklaşımı açıklar. Bu iki kuramın bir bileşimi olan ve insan organizmasının kendi kendini düzenleyen bir sistem olduğunu savunan görüşüyle Boerhaave, Stahl’ın “animizmi”ne en çok karşı çıkanlardan biridir.

Botanik araştırmalarını 1710’da Index plantarum quae in horto Academico Lugduni-Batavorum reperiuntur’ da (“Leiden Akademisi’nin Bahçesindeki Bitkilerin indeksi”) toplayan Boerhaave’nin en önemli yapıtı olarak, 1732’de yayımlanan Elementin chemicae (“Kimyanın İlkeleri”) gösterilir. 1724’te, ders notlarını derleyen öğrencileri tarafından Institutiones et expenmenta chemiae (“Kimya Dersleri ve Deneyleri”) adıyla ilk basımı yapılan bu kitap, 18.yy’da kimyanın en önemli başvuru kaynağı olmuş, Boerhaave’nin konuları işleyiş biçiminin ve anlatım gücünün en güzel örneği sayılmıştır.

ilgilendiği alanları büyük buluş ya da kuramlarıyla zenginleştirmemiş olmasına karşın, Boerhaave çağının bilim anlayışını derinden etkilemiş bir bilim adamıdır. Özellikle tıp bilgilerinin ve eğitiminin örgütlenmesine yönelik çalışmaları ve değerli yapıtlarıyla, Stahl ile birlikte 18.yy’ın en önemli sistema-tikçilerinden biri olmuştur.

•    YAPITLAR (başlıca): Institutiones medıcae in usum annuae exercitationis, 1708, (“Yıllık Uygulamalarıyla Tıp Eğitimi”); Aphorismi de cognoscendis et curandis morbis, 1709, (“Hastalıkların Tanı ve Tedavi Yöntemleri Üzerine Dersler”); Index plantarum quae in horto Academico Lugduni-Batavorum Reperiuntur, 1710, (“Leiden Akademisi’nin Bahçesindeki Bitkilerin İndeksi”); Elementin chemıcae, 1732, (“Kimyanın İlkeleri”).

•    KAYNAKLAR: E.Farber (yay.), Great Chemists, 1961; G.A.Lindeboom, Hermann Boerhaave: The Man and His Work, 1968.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi