Friedrich List Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

LIST, Friedrich (1789-1846) Alman, iktisatçı. Klasik İngiliz Okulu’nun görüşlerine karşı çıkmış, yeni sanayileşmekte olan ülkelerin ulusal pazarlarını korumaları gerektiğini savunmuştur.

Reutlingen’de Württemberg’de doğdu, 1846’da öldü. Bir dericinin oğluydu. Genç yaşta Aydınlanma Dönemi düşünürlerinin etkisinde kalan ve yüksek düzeyde kamu görevlisi olmayı başaran List 1818’de Tübingen Üniversitesi’nde politik iktisat profesörü olduysa da bir yıl sonra bürokrasiye karşı çıkan ve meşruti yönetimi savunan yazıları nedeniyle üniversiteden istifa etmek zorunda kaldı. 1819’da Frankfurt am Main’de kuruluşuna katkıda bulunduğu Alman Ticaret ve Sanayi Birliği’nin danışmanlığını üstlendi. Bu kuruluş 365 bağımsız prenslik ve krallığa bölünmüş Alman devletleri arasında gümrüklerin kaldırılmasını, ulusal bir Alman pazarının oluşturulmasını ve öbür ülkelere karşı gümrüklerin yükseltilerek korumacı bir iktisat politikasının güdülmesini, Alman sanayiinin gelişmesi için gerekli görüyordu. 1820’de Württemberg Yasama Meclisi’ne seçilen List, burada feodal vergilere karşı çıktığı, bürokraside radikal reformlar önerdiği, yargının kamuoyuna açık olması gerektiğini savunduğu için “kamu düzenini” bozmaktan on ay hapis cezasına çarptırılınca ülke dışına kaçtı; 1824’te geri döndüğünde tutuklandı. ABD’ye göç etmesi koşuluyla serbest bırakıldıktan sonra 1825’te New York’a gitti.

Pennsylvania’daki çiftçilik girişimi başarısızlığa uğrayınca Reading’de Der Adler adlı bir gazetenin yayın yönetmenliğini yapmaya başladı. Pennsylvania imalatçıları ve Mekanik Ustalarını Geliştirme Derne-ği’nin isteği üzerine, gazetedeki yazılarını 1827’de topluca Outlines of American Political Economy (“Amerikan Politik İktisadının Ana Hatları”) adı altında yayımladı. Kongre üyelerine de dağıtılan bu kitabın etkisiyle 1828’de Koruma Yasası çıkarıldı.

Bu yıllarda Pennsylvania yakınındaki Tamaqua’ da bir kömür madeni bulup, başarıyla işleten List, 1831’de madeni kente bağlayan ve ilk kez yolcu ve yük taşıyabilen bir demiryolu hattını da işletmeye açtı.

1832’de ABD’nin önce Leipzig daha sonra Hamburg konsolosu oldu. Bu dönemde Alman demiryollarının gelişmesi için büyük çaba harcadı. 1834’de 17 Alman devleti arasında 24 milyon kişiyi kapsayan Zollverein’in (gümrük birliği) kurulmasıyla List’in yıllardır savunduğu düşünceleri yaşama geçmiş oluyordu. Alman ulusal pazarının oluşması yolundaki bu ilk adımdan sonra demiryolu yapımına hız verildi, bu süreçte Kıta Avrupa’sının ilk demiryollarından biri olan Leipzig-Dresden hattı 1837’de büyük ölçüde List’in katkılarıyla işletmeye açıldı.

1837-1840 arasını Paris’te geçiren List, 1840’ta Almanya’ya döndü. 1843’ten sonra sanayileşme sorunlarına ilişkin görüşlerini yaygınlaştırmaya çalıştığı Das Zollvereinsblatt dergisini çıkardı. Uç yıl sonra parasal sıkıntıya düşen ve yeterince siyasal etkisi olmadığını düşünen List, yaşamına son verdi.

1841’de yayımlanan başyapıtı Das nationale System der politischen Ökonomie’de (“Politik İktisadın Ulusal Sistemi”) evrensel ve mutlak olarak genel geçerliği olan iktisat kuramları olduğunu öne süren Klasik İngiliz iktisatçılarına karşı çıkarak bunların İngiltere’nin sanayi ve ticari üstünlüğünü yansıttığını ve temel aldığını; Almanya, Fransa ve ABD gibi yeni sanayileşmekte olan ülkelere uygulanamayacağını, bu ülkelerin sanayileşmeleri için ulusal pazarlarını dış rekabete karşı yüksek gümrük duvarlarıyla korumaları gerektiğini savunmuştur. İktisat politikalarının oluşturulmasında, ülkelerin tarihsel gelişim özelliklerinin ve içinde bulundukları gelişim aşamasının göz önünde tutulmasının önemini vurgulayan List’in görüşleri 19. yy ortalarından başlayarak yeni sanayileşmeye başlayan ülkelerde etkili olmuştur.

•    YAPITLAR (başlıca): Outlines of American Political Economy, 1827, (“Amerikan Politik İktisadının Ana Hatları”); Das nationale System der politischen Okonomie, 1841, (“Politik İktisadın Ulusal Sistemi”); Schriften, Reden, Briefe, (ö.s.), E. von Beckerath (der.), 10 cilt, 1927-1936, (“Yazılar, Konuşmalar, Mektuplar”).

•    KAYNAKLAR: F.Lenz, Friedrich List: Der Mann und das Werk, 1936; H.Ritschl, Friedrich Lists Leben und Lehre, 1947; A. Sommer, Friedrich Lists System der politischen Ökonomie, 1927.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi