el-Mahsul Fahreddin er-Razi Kitabı, Konusu, Hakkında Bilgi
el-Mahsûl. Fahreddin er-Râzî’nin (ö. 606/1210) fıkıh usulüne dair eseri.
Tam adı el-Mahsûl iî ‘ilmi cuşûli’l-îıkh olan eser fıkıh usulünün mütekellimîn metoduyla yazılmış önemli kitaplarından biridir. Râzî eserinde, mütekellimîn ekolünün kendinden önceki dört önemli fıkıh usulü kitabı olan Kâdî Abdülcebbâr’ın el Umed, Ebü’I-Hüseyin el-Basrî’nin el-Mıftemed, İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî’nİn ei-Burhân İî uşûli’l-hkh ve Gazzâlî’nin el-Müstaşfa’sını cem’ ve ihtisar ederek yeni bir tertip ve tasnife tâbi tutmuştur. Aynı eserlerden ihtisar edilerek meydana getirilen bir diğer fıkıh usulü kitabı da Seyfeddin el-Âmidî’nin el-İhkâm’ıdır. Ancak İbn Haldun’un da işaret ettiği gibi el-İhkûm’da daha ziyade görüşlerin tahkikine ve meselelerin ayrıntılarına ağırlık verilirken el-Maftşûl’de deliller ve ihti-câc üzerinde durulmuştur. Bu iki eserin, söz konusu yaklaşım farklılıklarına rağmen en azından mensup oldukları mütekellimîn mesleği içerisinde orijinal bir üslûp ve sistematikle yazılan temel metinler serisinin en son İki kitabı olma gibi bir değeri paylaştıkları söylenebilir.
Fahreddin er-Râzî, el-Mahsûl’ü otuz yaşları gibi ilim hayatı bakımından çok genç sayılabilecek bir dönemde kaleme almış ve 576 (1180) yılında tamamlamıştır. Eser, yazıldığı tarihten itibaren fıkıh öğrencileri ve ilim adamları tarafından büyük rağbet görmüş ve pek çok kişi tarafından istinsah edilmiş, hatta tahrife varacak düzeyde çeşitli istinsah farklılıklarına uğramıştır. Daha müellifinin sağlığında temel bir kaynak olarak kullanılmaya başlanan el-Mahşûl’ün birçok kütüphanede yazma nüshaları bulunmakta olup çeşitli baskıları ve Tâhâ Câbir el-Ulvânî tarafından altı cilt halinde tahkikli neşri yapılmıştır.
el-Mahşûl’de fıkıh, fıkıh usulü, ilim, zan, nazar, delil, emare gibi terimler hakkında kısa açıklama yapıldıktan sonra sırasıyla şerT hüküm. Kur’an ve Sünnet lafızlarından hüküm çıkarmaya yarayan dil ve yorum kuralları (lugavî ve lafzî meseleler), icmâ, haber, kıyas, teadül ve tercih, ictihad, fetva konuları ele alınmıştır. Bab ve fasıl sistematiği üzerine kurulu olan eserde, muhalif görüşler ve delilleri bazan ait oldukları şahıs ve ekoller de belirtilerek ayrıntılı biçimde aktarıldıktan sonra bunların tartışması yapılmış ve kitap genel olarak diyaloglar halinde yazılmıştır.