Dil Öbekleri (Büyük Dil Aileleri) Antropoloji

Dil Öbekleri (Büyük Dil Aileleri)

İnsanların farklı coğrafyalara ve ekolojik ortamlara yerleşmeleriyle, yaptıkları göç­lerle, girdikleri siyasal ve kültürel ilişkilerle aşağı yukarı son 15-20 bin yıl içinde şe­killenmiş büyük dil öbekleri oluşmuştur. Köke doğru gittikçe tek bir ata dile ulaşı­lan dil akrabalıkları dil ailelerini oluşturur. Buna göre belli başlı dil aileleri ve için­de yer alan önemli diller şunlardır:

• Altay Dilleri: Moğolca, Tunguzca ve bütün Türk dilleri bu gruba girer. Bu grubun çıkış bölgesi büyük olasılıkla İç Asya’dır. Bugün Japonca ve Korecenin de bu dil ailesine mensup olduğunu ileri süren bilimsel çalışmalar bulunmaktadır.
• Ural Dilleri: Samoyet ve Fin-Ugor dil gruplarından oluşan bir ailedir. Samo- yetçe, Fince, Macarca ve Estonca gibi Baltık bölgesi ve Doğu Avrupa dilleri bu ai­leye mensuptur. Bu dil ailesinin çıkış bölgesi, büyük olasılıkla Doğu Avrupa ve Ba­tı Sibirya bölgesidir.
• Çin-Tibet Dilleri: Tibet’te ve Himalayalarda, Myanmar’da (eski Birmanya’da), Çin’de konuşulan dillerden oluşur. Bu gruptaki en önemli diller Tibetçe, Burmaca ve Çince’dir.
• Güneydoğu Asya Dilleri: Vietnam’da, Kampuçya’da, Tayland’ın bazı bölgele­rinde, Malaya yarımadasında ve Doğu Hindistan’ın bazı bölgelerinde konuşulan, Mon-Kmer dili, Kampuç dili, Vietnam dili bu gruba aittir.
• Malezya-Polinezya Dilleri: Malezya’dan başlayarak Pasifik Okyanusu’nun do­ğu ucuna, Güney Amerika’ya yakın Şili’ye bağlı Paskalya adasına kadar yayılan çok geniş bir adalar topluluğunda konuşulan irili ufaklı pek çok dilden oluşmaktadır.
• Papua Dilleri: Pasifik Okyanusu ile Hint Okyanusu’nun buluşma noktasında bulunan Yeni Gine ile çevresindeki birkaç adada konuşulan toplam 132 dili barın­dırır. Bu diller ne Malezya-Polinezya dilleriyle ne de Avustralya dilleriyle akrabadır.
• Avustralya Dilleri: Avustralya kıtasında Aborijinlerin konuştuğu 96 dilden oluşan bir gruptur.
• Andaman Dilleri: Hint Okyanusu’nun doğu ucunda bulunan Andaman ada­sında izole Pigme topluluklarının konuştuğu ve diğer başka gruplarla akrabalığı ol­mayan dilleri kapsar.
• Dravidi Dilleri: Hint-Avrupa ve Munda dillerinin Hint alt kıtasına gelmesin­den önce bu alt kıtada konuşulan diller Dravidi dilleriydi. Bu diller özellikle Hint- Avrupa dillerinin baskısı altında güneye ve kuzeye çekildiler. Kuzeyde Pakistan sı­nırları içinde kalan Belucistan’daki Brahui dili bu ailenin kuzeydeki tek örneğidir. Güneyde ise, yarımadanın ucuna doğru konuşulan Tamil, Kui-Gondi ve Telegu dilleri Dravidi dillerini temsil etmektedir.
• Kafkas Dilleri: Güney ve Kuzey Kafkasya’da konuşulan dilleri kapsar. Gür­cüce ve Lazca Güney Kafkas dillerinin, Abhazca, Adıgece, Çeçence, Lezgice, İn- guşça ve Avarca Kuzey Kafkas dillerinin belli başlı örnekleridir.
• Iber ve Bask dilleri: İspanya’nın kuzeybatısında ve Fransa’nın güneybatısın­da konuşulan Baskça bu grubun bugün konuşulan tek örneğidir. Bazı dilciler bu kalıntı dili Eski Anadolu ve Akdeniz dillerinin bir uzantısı olan İber diline yaklaştı­rırken, bir kısmı da Kafkas dilleriyle akrabalığını öne sürmektedir.
• Hint-Avrupa Dilleri: Dünyada en yaygın dil grubu Hint-Avrupa grubudur (Harita 10.1. Hint-Avrupa dillerinin yayılma alanı). Bu grubun içinde Eski Anado­lu dilleri, Toharca, Ermenice, Trak-Frig-Makedon dilleri, Yunanca, Arnavutça, Kelt dilleri gibi çok eski devirlerde konuşulup ölmüş olan ya da bugüne kadar gelebil­miş diller bulunur. Bunun dışında Hint-İran alt grubuna giren Hint dilleri, Farsça ve Kürtçe; Roman dilleri alt grubuna giren İtalyanca, Fransızca, İspanyolca, Kata­lanca ve Romence; Kelt dilleri alt grubuna giren İrlanda dili, Bretonca, Galce ve İs­koç Galcesi; Germen dilleri alt grubuna giren Danca, Norveççe, İsveççe, Almanca, İngilizce, Flamanca (Belçika Felemenkçesi), Felemenkçe (Hollandaca), ve Güney Afrika Flamancası (Afrikaanca); Balto-Slav dilleri alt grubuna giren Latça, Litvanca, Bulgarca, Makedonca, Sırpça-Hırvatça, Slovence, Çekçe, Slovakça, Lehçe (Polonya dili), Rusça, Beyaz Rusça ve Ukraynca yaygın Hint-Avrupa dil ailesinin en önemli dilleridir.
• Hami-Sami Dilleri: Akkadça, Aramca, Assurca, Fenikece gibi pek çok Eski Mezopotamya dilinin dahil olduğu bu grup bugün Ortadoğu’nun ve Afrika’nın ge­niş bir bölgesinde yaygın olarak konuşulan dillerden oluşmaktadır. Sami alt grubu içinde çeşitli Habeş dilleri, Arapça, İbranca ve Süryanca yer alır. Hami dilleri alt grubunda ise eski Mısır dilini ve bugün onun güncel bir devamı olan Kıptçayı (Mı­sır Kıptî dilini) buluruz. Kuzey Afrika’da konuşulan Berberice, Doğu Afrika’da ko­nuşulan Kuşî dili, Orta Afrika’ya kadar uzanan geniş bir coğrafyada konuşulan Su- dan-Gine dilleri ve Güney Afrika’da yayılmış bulunan Bantu dilleri Hami dillerinin güncel örneklerini temsil eder.
• Hoin-San Dilleri: Daha çok Güney Afrika’nın avcı-toplayıcılarının konuştu­ğu dillerden oluşur. bu dillerin ortak özelliği, dilde şakırtılı seslerin yaygın olarak kullanılmasıdır. Hotanto’ların ve Kung! San’ların dili bu gruba girer.
• lnuit(Fskimo)-Aleut Dilleri: Alaska’da, Aleut adalarında, Kuzey Kanada’da ve Grönland adasında İnuit (Eskimo) toplulukları tarafından konuşulan dillerden oluşur.

Amerika Dilleri: Kuzey, Orta ve Güney Amerika dilleri olmak üzere üç ana gruba ayrılan bu diller Amerika’nın yerli dilleridir. Ancak aralarındaki dilsel akra­balık henüz kesin biçimde gösterilebilmiş değildir. Bu öbek daha çok coğrafî bir ortaklığa ve geçim ve yaşam biçimi benzerliğine dayanır. Dilbilimciler Kuzey Ame­rika dillerini beş büyük aile altında toplanan otuz iki dil ailesi biçiminde tasnif et­mişlerdir. Birinci büyük aile (Algonkin-Wakaş büyük dil ailesi), Güney Kanada’yla ABD’nin Pasifik kıyılarından Atlantik kıyılarına uzanan geniş bölgesinde konuşu­lan yedi dil ailesini ve elliye yakın dili içinde barındırır. İkinci öbek, Hoka-Siyu bü­yük ailesidir. Bu büyük ailenin içinde dokuz dil ailesi ve altmışın üzerinde dil bu­lunmaktadır. Üçüncüsü Na-Dene büyük ailesidir. Bu öbekte dört dil ailesi bulunur. Penutia büyük ailesinde sekiz, Uto-Aztek-Tano büyük ailesinde ise iki aile yer al­maktadır. Orta Amerika dilleri dokuz ailedir. Bu diller içinde en bilineni Maya di­lidir. Güney Amerika dilleri ise toplam yüz dokuz aileye bölünmektedir. Bunun yanısıra daha tasnif edilememiş Amerika dilleri de mevcuttur.