Carl Hempel Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

HEMPEL, Carl (1905 – 9 Kasım 1997)

Alman asıllı ABD’li filozof. Bilim felsefesinde olumlama ve bilimsel açıklamanın çözümlemesini yapmıştır.

Cari Gustav Hempel, 8 Ocak 1905’te Almanya’ da Oranienburg’da doğdu. Göttingen ve Heidelberg üniversitelerinde fizik ve matematik okudu. 1930’larda Viyana Çevresi’yle ilişki kurdu. Onların etkisiyle felsefeyle ilgilendi, bu okulun Almanya’daki uzantısı olan Berlin Grubu’na girdi. 1934’te Berlin Üniversitesi’nden doktor sanını aldı. Aynı yıl Almanya’dan ayrılarak üç yıl süreyle Brüksel’de araştırma yaptıktan sonra ABD’ye gitti. 1944’te bu ülke uyruğuna geçti. 1948’den 1955’e değin Yale Üniversitesi’n-de ders verdi. 1955’te Princeton’da felsefe profesörü oldu.

Hempel’in düşüncesine etki yapmış filozoflar arasında Viyana Çevresi’nden Schlick, Carnap ve Reichenbach başta gelir. Bu okulun temel sorun olarak benimsediği doğrulamacı anlam kuramı Hempel’in de ilgisini çekmiştir. Ancak çağdaş felsefeye başlıca katkısı bilim felsefesi konusundadır. Olumlama ve bilimsel açıklama kavramlarını tanımlama çabalarıyla Hempel, yoğun tartışma ve çalışmaların başlatılmasında etkili olmuştur.

Olumlama (confirmation) kavramım önce, “bir varsayımın gözlem önermelerince olumlanması” biçi-
minde tanımlamaya çalışmış, sonra bunu niceliksel bir yapıya kavuşturarak kanıt olarak verilen bir önermenin belirli bir varsayımı belirli ölçüde olumlamasının tanımını geliştirmiştir. Olumlama ile ilgili olarak ortaya koyduğu “karga paradokslarına göre, kimi önermelerin belirli bir varsayımı olunmadıklarının doğruluğu, bu önermelerle eşdeğer önermelerin aynı varsayımı olumlamamasıyla tutarlı olarak çıkarsana-bilmektedir.

Hempel, bilimsel açıklamayı “tümdengelimsel model” adıyla bilinen bir şemada çözümler. Bu modele göre bir olaym açıklanması, onu betimleyen önermenin, olayın ortaya çıkışı öncesinin koşullarını veren önermeler ve genel yasa önermelerinden tümdengelimle çıkarsanabilmesidir. Tikel olaylar gibi genel yasalar da açıklanabilir. Böyle bir açıklama, söz konusu yasayı daha genel yasalardan çıkarsayacaktır. Hempel, modeli tam bir yaygınlıkla ortaya atar: İnsan eyleminin açıklanışı olasılıkçı (probabilistic) ve tarihsel açıklama da aynı tümdengelimsel yapıyı taşımalıdır.

Hempel, doğrulamacı (verificationist) anlam kuramını, Viyana Çevresi’ne bağlı bir düşünür olarak, bir özeleştiri niteliğinde ele almış, eksikliklerini ortaya koymaya çalışmıştır. Hempel’in doğrulama ölçütü yerine önerdiği ölçüte göre, bir önermenin anlamlılığı, onun deneysel bir dile çevrilebilir olmasına bağlıdır. Buna göre, artık anlamlı olan her önermenin deneyde doğrulanabilir olması beklenmeyecek, deneyde doğrulanabilen bir önermeye çevrilebilir olmak, anlamlı sayılmaya yetecektir. Anlamlılığın, Viyana Çevresi’ne göre bu daha yumuşak yorumunu, kuramsal ve gözlemsel terimler arasındaki ayrımı yorumlarken de kullanır. Hempel açısından, kuramsal bir dizge, kısmen bile olsa, gözlemsel önermelere çevrile-biliyorsa, anlamlıdır. Kuramsal terimlerin dile getirdiği “nesnelerin” gözlemlenemez oluşu nedeniyle, bu terimlerin anlamsız sayılması böylece önlenmiş olur.

•    YAPITLAR (başlıca): Fundamentals of Concept Forma-tion in Empirical Science, 1952, (“Deneysel Bilimlerde Kavram Kurmanın Temelleri”); Aspects of Scientific Explanation, 1965, (“Bilimsel Açıklamanın Değişik Yönleri”); Philosophy of Natural Science, 1966, (“Doğa Biliminin Felsefesi”).

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi