Çan Kay Şek Kimdir, Hayatı, Dönemi, Hakkında Bilgi

ÇAN KAY-ŞEK (1887-1975)

Çinli asker ve siyaset adamı. Kuomintang partisinin önderlerindendir; 1949-1975 arasında Taiwan’daki Milliyetçi Çin Cumhuriyeti’nin cumhurbaşkanlığını yapmıştır.

Çan Kay Şek (Chiang K’ai-shek) 31 Ekim 1887’de Çin’in Kuzeydoğusu’ndaki Çekiang ilinde doğdu, 5 Nisan 1975’te Tarsvan’da öldü. Orta halli bir tüccar ailesinin oğluydu. Küçük yaşta sayılı tüccarlardan dedesinin yanında klasik bir eğitim gördü.

1842 Afyon Savaşı’ndan sonra kapitülasyonların ve savaşın yarattığı iç ve dış bunalımlar sonucu, 1644’ten beri Çin’in hakimi Mançu kökenli Çing hanedanı zayıflamıştı. 1890’lardan başlayarak Çin milliyetçiliği ve kalkınma hareketleri başlamış, aydınlar ve geniş kitlelerde milliyetçilik ve reform düşüncesi yaygınlaşmıştı. 1911’de Mançular’ı deviren Sun Yat Sen, 1894’te Çin’in ilk devrimci örgütünü (Çin’in Yeniden Doğuşu İçin Birlik) kurduğu yıllarda, Çan henüz 7 yaşındaydı. Daha sonra yaygınlaşan milliyetçilik akımı ortamında Çan, 1906’da Pao-t’ing askeri okuluna girdi. 1907-1911 arasında Japonya’ya ilk yollanan öğrenciler arasındaydı. Japonya deneyi Çan’ı döneminin genç kuşakları gibi çok etkiledi. Yaşamı boyunca, Japon disiplini ve ideallerini benimsedi ve bunları II. Dünya Savaşı yıllarında yaratmaya çalıştığı bir “devlet ideolojisi”nin parçası haline getirmeye çalıştı. Japonya’da bulunduğu yıllarda, Sun Yat Sen taraftarlarının hareketine girdi. 1911’de Çin’de çıkan ayaklanmaları duyunca, ülkesine döndü ve Mançular’ı deviren mücadeleye katıldı.

1912’de Çin Cumhuriyeti’ni kuran devrimciler, siyasi ve askeri güçlerinin yetersizliğinden, hükümeti, eski düzenin bürokrat-askerlerinden Yüan-Şih-kay’e devrettiler. Yüan ise kişisel idaresini kurmak için Sun Yat Sen’in partisini bastırmaya kalktı. Çan ve öbür devrimciler 1913’te tekrar Japonya’ya kaçmaya mecbur oldular. 1915’te Sun’un üçüncü devrimiyle Yüan iktidardan düşürüldü. Ancak, ülkedeki siyasi bölünmenin, iç çatışmaların ve Batılı devletlerin baskısı altında kalan yeni hükümet, ülkeyi idaresi altında birleştiremedi. 1916’dan sonra Çin uzun yıllar bölgelerde egemen olan asker bürokrat diktatörlerin, “savaş beyleri”nin rekabet ve çatışmasına sahne oldu.