Çağatay Devleti Kuruluşu, Kısa Tarihi, Hakkında Bilgi

Çağatay Devleti

Çağatay, sağlığında kendi yerine geçecek kişi olarak oğlu Mö’tügen’i seçmişti. Ancak onun Bamiyan kuşatmasında ölmesi, öbür oğlunun da 13 yaşında ölümü nedeniyle bu kişi Mö’tügen’in oğlu Kara Hulagu oldu. Ölümünde, Çağatay ulusunun başına o geçti.

Güyük, 1246’da Büyük Kağan olunca hanlığa, Çağatay’ın küçük oğlu Yesü Möngke’yi getirdi. Çok geçmeden Güyük ölüp, Cuci’nin oğlu Batu kağan seçiminde ağırlığını Toluy soyundan yana koyunca yeni kağan Möngke, Çağatay ulusunun başına Kara Hulagu’yu getirdi. Ama o kısa bir süre sonra ölünce, karısı Örgene (Orkına) Hatun, oğlu Müba-rek-şah adına yönetimi ele aldı.

Möngke’nin 1259’da ölümü üzerine, Toluy Soyu arasındaki kağanlık çekişmesi, Çağatay ulusuna da yansıdı. Kubilay’la çatışan Ank-boğa, yöreyi yönetmek üzere Çağatay’ın bir diğer torunu Algu’yu (Aluğu) göndermişti. Ancak Algu, yöreye kendi adına egemen oldu. Çağataylılar’ın bağımsızlığı bu dönemde başlamıştır. Arık-boğa Orta Asya’ya çekilip Algu ile mücadele ettiyse de, sonunda kardeşi Kubilay’a sığındı. Algu da çok geçmeden 1264’te öldü. Kara Hulagu’nun oğlu Mübarek-şah yeniden işbaşına geçtiyse de, Kubilay, 1266’da Mö’tügen’in bir diğer torunu Barak’ı gönderdi.

Hemen aynı yıllarda Ögedey’in neslinden Kaydu da, yörede yurt mücadelesi veriyordu. Barak ile çatışması, ancak 1269 kurultayında sonuçlandı. Karara göre göçebeler ili boylarında kalacaklar, tarım yapılan yörelere sokulmayacaklardı. Kaydu ’dan sonra, kısa bir süre oğlu Çapar etkili oldu; ancak Barak’ın oğlu Duva, 1282’de onun yerini aldı. Duva (1282-1306), Çağatay devletinin bir başka kurucusu sayılabilir. Duva Han’dan sonraki karışıklıklar, oğlu Esen-buğa (buka) devrinde (1309-1318) duruldu. Yerine geçen kardeşi Kepek (Kebek) devrinde (1318-1326) ise, ülkenin iktisadi yapısı güçlendi. Çağataylılar kendi adlarına ilk kez bu dönemde para bastılar. Kepek’in kardeşi Tarmaşirin (1326-1334) İslamiyet’i seçti ve Alaeddin adını aldı. Çağatay hanları Timur’un*güçlenmesiyle, varlıklarını ancak sembolik olarak sürdürdüler. Timur, bu hanların bir beğ’i idi. Ancak ondan sonra, Çağatay hanlığı yıkıldı, adlarına Timurlular sahip çıktılar.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi