Abdülmelik eş-Şirazi Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

Ebü’l-Hüseyn Abdülmelik b. Muhammed eş-Şîrâzî Ortaçağ matematikçisi ve astronomi bilgini. Hayatı hakkında yeterli bilgi bulun­mamakta, 550’de (1155) ve nisbesine göre de muhtemelen Siraz’da doğup 600’den (1204) önce öldüğü sanılmak­tadır. Şîrâzî, daha çok Helenistik Grek matematikçilerinin kitapları üzerinde çalışmış ve onları özetleyerek Arapça’­ya çevirmiştir. Ele geçen tek eseri. Taşaf-fuhu’I-mahrûtât (koni kesilmeleri), m.ö. III. yüzyılın ikinci yarısında yaşa­yan, elips ve hiperbol kelimelerini ilk defa ilim dilinde kullanan, İskenderiye ekolünün ünlü geometri bilgini Pergeli (Antalya civarındaki Pergaeus) Apollonius’un Könika (koniler) adlı eserinden yaptığı özlü kısaltmadır. Şîrâzî Taşaffuhu’I-mahrûtât’ı, kendinden önce Kö­nika üzerinde geniş bir inceleme yap­mış olan Hilâl b. Ebû Hilâl el-Hımsî (ö 270/883-84) ile Sabit b. Kurrenin (ö. 288/901) cîlmü eşkâli kutu’il-mahrûtât adlı eserlerinden faydalanarak kaleme almıştır. Eser, Latince’ye de ter­cüme edilerek 1669 yılında Kİlan’da (Kiel) basılmıştır. Abdülmelik eş-Şîrâzî”nin bundan başka, Batlamyus’un (Ptolemaeus) ünlü Almagestını de Arapça olarak özetlediği bilinmektedir. Ancak bu eser ele geçmemiş olup Kutbüddin eş-Şîrâzi (ö. 710/1311) tarafından, ondan faydalanılarak Farsça’ya yapıları ve Dürretü’t-tâc fi’ğurreti’d-dîbâc adlı eseri­nin bir bölümünü teşkil eden Almagest tercümesi vasıtasıyla tanınmaktadır.

Bugün sadece yarısı mevcut olan Kanika’nın, Şîrâzî’nin Taşafiuhu’i-mahtât’ı ile diğer müslüman matematikçile­rin eserin aslından yaptıkları tercüme­lerle tamamlanabilmiş olması, bu eser­lerin ilim tarihi açısından taşıdıkları önemi artırmaktadır. Taşaffuhu.’l-mahrûtât’ın yazma nüshaları, Topkapı Sarayı Müzesi , Süleymaniye, Nuruosmaniye (nr. 2972), Lelden Üni­versitesi ve Oxford Bodlelan kütüphanele­rinde bulunmaktadır.

Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi