Abdülmelik bin Nuh bin Nasr Kimdir, Hayatı, Dönemi, Hakkında Bilgi
ABDÜLMELİK b. NÛH b. NASR
el-Melikü’1-Müeyyed Abdülmelik b. Nûh b. Nasr (ö. 350/961) Sâmânî hükümdarı (954-961). 333’te (944) doğdu. Babası Nûh b. Nasr’ın 954 yılında ölümü üzerine henüz on yaşında iken Buhara’da Sâmânî tahtına çıktı. Babası I. Nûh zamanında Sâmânîler büyük sıkıntı içindeydi. Abdülmelik tahta çıktığında İdareye muhtemelen Türk kumandanları hâkimdi. Bu yüzden, muhteris ernîrleri itaat altına almakta büyük zorluklarla karşılaştı. Özellikle Horasan Valisi Ebû Ali Çagânî, Yukarı Ceyhun bölgesinde büyük bir nüfuza sahip, Ebû Ali İbrahim es-Sîmçûrî de Kûhistan’da geniş topraklara hâkim durumda idi. Ebû Ali Çagânryi uzaklaştırmak için Abdülmelik tarafından Horasan’a gönderilen Bekir b. Mâlik orayı ele geçirdi. Ebû Ali de askerlerinin Abdülmelik’in ordusuna katılmaları üzerine, 200 tarafiarıyla Reyde Büveyhîler’den Rüknüddevle’ye sığındı. Bekir b. Mâlik, Sâmânî emîrinin Türk muhafızları tarafından öldürülünce (957) yerine Ebü’l-Hasan Muhammed es-Sîmcûrî tayin edildi. Ancak halka kötü davrandığı için Abdülmelik onu azlederek Ebû Man-sûr Muhammed b. Abdürrezzâk’ı Horasan valiliğine getirdi (960) Ebû Mansûr Horasanı iyi idare etti. Bu arada Alptekin’in emrindeki Türk askerleri Buhara’da yönetimi ele geçirerek Sâmânîler’i zor durumda bıraktılar. Bunun üzerine Abdülmelik kumandanlarından Begtekin’i idam ederek askerlerin devlet idaresindeki nüfuzunu kırmak istedi. Fakat içteki karışıklıklar onu Türk Emîri Alptekin’i Horasan valiliğine tayin etmeye mecbur bıraktı (961) Büveyhîler’le I. Nûh devrinde başlayan savaşlar Abdülmelik devrinde Sâmânîler’e fazla fayda sağlamayan bir antlaşmayla sona erdi (344/955-56).
el-Melikül-müeyyed, el-Melikü’1-muvaffak ve el-Emîrü’r-reşîd unvanlarını alan Abdülmelik 23 Kasım 961’de. Buhara meydanında çevgân oynarken attan düşüp öldü. Başka bir rivayete göre de düştükten sonra öldürüldü. Yerine kardeşi Mansûr b. Nûh geçti.
Bibliyografya
1- İbnü’l-Esîr. el-Kâmi! (nşr. C j. Tomberg), Lelden 1851-75- Beyrut 1399/1979.
2- Ebü’l-Fergc [İbnü’1-lbrî]. Târîhu mLihtaşari’d-düvel (nşr. A Sâlihânîl, Beyrut 1890 (ofset).
3- Hamdullâh-i Müstevfî. Târih-i Güzîde (nşr. E. G. Browne), Lelden 1910.
4- İbn Haldun, el-lber. Bulak 1284-Beyrut 1399/1979.
5- E. de Zambaur, Manvel de GenĞalogie et de Çhronologie Pour İHİstoire de [‘İslam, Hannover 1927.
6- Halil Edhem. Düvet-i İslâmiyye, İstanbul 1927.
7- Muhammed Nâzım, The Life and Times of Sultan Mahmud of Ghazna, Cambridge 1931.
8- Ziriklî, el-A’lâm, Kahire 1373-78/1954-59.
9- H. İbrahim Hasan, İslâm Tarihi (trc. İsmail Yiğit vdğr), İstanbul 1985.
10- W. Barthold, Türkistan (haz. H. Dursun Yıldız), İstanbul 1981.
11- W. Barthold, “Abdülmelik”, İA, I, 97-98.
12- Erdoğan Mercii, “Sîmcûrîler”, Tarih Dergisi, sy. 32, İstanbul 1982.
13- Ha-rold Bowen, “Rüknüddevle”, İA, IX, 799-800.
14- V. F. Büchner.”Sâmânîler”, İA, X, 142.
15- C. E. Bosvvnrth, “Abd al-Malek b. Nûh b. Naşr”, Elr., I, 128.
TDV İslâm Ansiklopedisi