Yay Ayraç, Parantez Nedir, Nerelerde Kullanılır, Kullanılıdığı Yerler

Yay Ayraç, Parantez (   ) :

1) Parantez, cümle içinde, ya da cümle sonunda kullanılır.

Bu parantezlerin içine kelime, cümle veya cümlecik, paragraf yerleştirilir. Paragraf içindeki sözler daima kendinden önceki sözleri açıklar.  Örnek :

• Parantezle tırnağı birbirlerine karıştıran (ki bunlar ayrı ayrı şeylerdir) kimseler, okuma ve yazma ile fazla ilgilenm iyenlerdir.
• Hayatta muvaffakiyetin (başarının) sırrı plânlı ve aralıksız çalışmadır.
• Tanzimat Edebiyatının niteliklerini belirtiniz. (Divan Edebiyatı karşısındaki tutumuna özellikle dikkat edilecektir).

Parantezin içindeki sözler tam bir cümle durumunda olsalar bile, bu cümlenin noktası parantezin içine değil, dışına konur.

2) Bilimsel eserlerde, alıntı yapılan bir bilginin kaynağı veya yazarı parantez içinde gösterilir. Örnek :

Ahmet Haşim, “Göl Saatlerini”ni yayımladıktan sonra, zamanın gidişatına uymuş, dilini haylıdan haylıya değiştirmiştir. (Mustafa Nihat Özön – Edebiyat ve Tenkid Sözlüğü, S. 100).

3) Tiyatro eserlerinde, şahısların söz dışında ne gibi bir hareket gösterecekleri parantez içinde belirtilir. Örnek :

Hernani — (Kendi kendine) Ölümünü istiyor, ölümünü istiyor! Bunun için yemin ettim. (Kılıçsız ve hançersiz kemerini arıyarak) Hiçbir şey! Bu şimdiye kadar bitmiş olmalıydı.

4) Madde madde yazılan yazılarda, maddelerin basma konulan harf ya da rakamın önü, parantezle kapatılır. Örnek:

Herhangi bir eserin değerini ölçmek için, şu bakımlardan incelemek gerekir :

a) Dili
b) Bir araştırmıya dayanıp dayanmadığı
c) Konusunun yeni olup olmadığı
d) Kişisel düşünceleri
e) Anlatım kolaylığı

5) Eş anlamdaki kelimeler, eş değerdeki tarihler ve rakamlar parantez içine alınır. Örnek :

Türkiye’de cumhuriyet 1923 (1339) te ilân edildi.
İstediğiniz üç yüz (300) lirayı gönderdim.

6) Madde veya bölümleri, bîr cümle içinde anlatmak istediğimiz zaman bunların numaralarını parantez içine alınız. Örnek :

Osmanlı Devletini, şu altı devreye göre incelemek gerekir: (1) Kuruluş devresi, (2) Yayılma devresi. (3) Yükseliş devresi, (4) Duraklama devresi, (5) Gerileme devresi, (6) Yıkılış devresi.

7) Alıntılarda, başta, ortada ve sonda alınmayan kelime ve bölümle­rin yerine konulan üç nokta, parantez içine alınabilir. (…)

8) Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için kullanılan ünlem işareti parantez içine alınır. (!)

9) Bir bilginin şüpheyle karşılandığını veya kesin olmadığını gös­termek için kullanıldığı gibi ince alay anlamında da kullanılır. Bu nitelikte kullanılan soru işareti parantez içine alınır. (?)

Alay, kinaye ve küçümseme amacıyla kullanılan soru işareti, alaya dikkati çekmek, ya da alayın şiddetini biraz artırmak düşüncesiyle, yanına, ünlem işareti konulduğu zaman yine parantez içine alınır : (?!!)