Thomas Harriot Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Kısa Bilgi

HARRIOT, Thomas (1560-1621)

İngiliz matematik, fizik ve astronomi bilgini. İngiliz cebir okulunun kurucularındandır.

1560’ta Oxford’da doğdu, 2 Temmuz 1621’de Lbndra’da öldü. Adı kimi kaynaklarda Hariot olarak geçen Harriot’un yaşamının ancak, Oxford’u bitirdiği ve o dönemin en etkili kişilerinden olan devlet adamı ve denizci Sir Walter Raleigh’nin hizmetine girdiği yıl olduğu sanılan 1580’den sonraki dönemi bilinmektedir. Harriot 1585’te, Kuzey Amerika kıtasında Virginia adını verdiği bir İngiliz yerleşimi kurmak isteyen Raleigh tarafından düzenlenen ve bugünkü adı Kuzey Carolina olan bölgenin açıklarındaki Roanoke adasının keşfini amaçlayan sefere katıldı. Bilim danışmanı olarak görev yaptığı bu sefer sırasında bölgenin coğrafi yapısını ve bölgenin yerlilerinin etnografik özelliklerini inceledi. İncelemelerinin sonuçlarını İngiltere’ye dönüşünden iki yıl sonra yayımlayan Harriot, Raleigh’nin çevresindeki en seçkin bilim adamı olarak tanınmaya başladı. 1598’de Northumberland kontunun koruması altına girdi. 1605’te parlamentoya karşı planlanan bir sabotaj nedeniyle tutuklandıysa da kısa bir süre sonra serbest bırakıldı. Yaşamının geri kalan bölümünü, sağlığının giderek bozulmasına al-dırmaksızın bilimsel çalışmalarla dolu olarak geçiren Harriot, bu çalışmalarının hiçbirisini yayımlamamış-tır. Matematik konusundaki tek yayımlanmış çalışması olan Artis analyticae praxis ad aequationes algebraicas resolvandes’in (“Cebirsel Denklemlerin Çözümünde Uygulanan Analitik Sanatlar”) basımı da ölümünden on yıl sonra, 1631’de gerçekleştirilmiştir.

Harriot’un astronomi, denizcilik, fizik ve kimya konularını da kapsayan bilimsel ilgi alanının ağırlık merkezinde matematik yer alır. Harriot oldukça kapsamlı bir denklemler kuramım içeren Artis analyticae praxis adlı kitabında denklemlerde kök sayısına ilişkin bir yasaya, köklerle katsayılar arasındaki bağıntılara ve kökleri verilen bir denklemin kurulmasıyla ilgili yöntemlere yer vermiş, «’inci dereceden denklemlerin n tane doğrusal denklemin çarpımına denk olduklarını göstermiştir. Matematikle amatörce uğraşanlar için yazıldığı izlenimini yaratan bu kitapta eksi işaretli köklerden söz etmeyen Harriot’un, başka çalışmalarında sanal kökleri bile konu edinebilmiş olması, 1980’lerde hala gün ışığına çıkarılmamış olan elyazmalarınm matematik tarihi açısından ne denli önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Harriot, aynı dönemde yaşayan matematikçilerin birçoğu gibi matematik yazısının sadeleştirilmesine de önem vermiş ve matematik yazısına (büyüktür) simgelerini kazandırmıştır.

Harriot, başlangıçta denizcilikteki uygulamaları açısından önem verdiği astronomi konusundaki çalışmalarını, özellikle Galilei’nin araştırmalarını öğrendikten sonra daha geniş bir alana yaymış, kuyrukluyıldızların, Güneş’teki lekelerin ve Jüpiter’in uydularının incelenmesine ve Ay’ın haritasının yapılmasına yöneltmiştir. Yine bu amaçla, oldukça ayrıntılı gözlemler yapma olanağı yaratan gök dürbünlerinin tasarımlarım ve yapımlarını, Galilei’den bağımsız ve onunla aynı zamanlarda gerçekleştirmeyi başarmıştır.

Harriot’un fizik alanındaki çalışmalarının konularını ise optik ve kinematik oluşturur. Işığın ortam değiştirirken kıriirn aya uğradığını gözlemlemiş ve çeşitli ortamlar içirı kırılma açılarını ölçmüştür. Ancak Descartes ve Snell’d’en önce gerçekleştirdiği bu araştırmalarının, Kepler ile yazışmalarının dışına taşmamış ve yayımlanmamış oluşu, Harriot’un kırılma konusundaki öncülüğünün de bilinmesini engellemiştir. Serbest düşmeye bırakılan cisimlerin hareketini ve yörüngeli hareketleri incelemek amacıyla çeşitli deneyler gerçekleştiren ve ivmeyle zaman arasında ilişki kuran Harriot,ı birçok kimyasal maddenin özgül ağırlıklarını da hesaplamış ve bugün bilinenlere oldukça yakın değerlere ulaşabilmiştir.

Matematiğe ilişkin katkılarından yola çıkılarak Ingiliz cebir okulunun kurucularından biri olduğu rahatlıkla ileri sürülebilen Harriot’un önemi, çoğunluğu British Museum’da bulunan elvazmaları üstündeki araştırmalar sürdükçe daha da belirginleşmektedir.

•    YAPITLAR: A Briefe and True Report of the New Found Land of Virginia, 1588, (“Virginia’nın Yeni Bulunan Topraklan Üstüne Kısa Ve Doğru Bir Rapor”); Artis analyticae praxis ad aequationes algebraicas resolvandes, 1631, (ö.s.),(“Cebirsel Denklemlerin Çözümüne Uygulanan Analitik Sanatlar”).

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi