Sophus Lie Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi
LIE, Marius Sophus (1842-1899)
Norveçli matematik bilgini. Kendi adıyla tanınan dönüşüm gruplarını tanımlamıştır.
17 Aralık 1842’de Nordfjordeide’de doğdu, 18 Şubat 1899’da Kristiania’da (bugün Oslo) öldü. 1865’te Kristiania Universitesi’nde tamamladığı yükseköğrenimi sonrasında bir süre özel dersler vererek geçimini sağladı. 1868’de tanıdığı Poncelet ve Plücker’ in çalışmalarının içinde uyandırdığı araştırma tutkusu 1868’da Berlin’de Klein, ertesi yıl Paris’te Darbaux (1842-1917) ve Jordan ile tanıştıktan sonra daha da arttı ve iki yıl geçmeden en ünlü buluşu olan kontakt dönüşümleri tanımlamasıyla ilk ürünlerini vermeye başladı. 1870’te Fransa ile Prusya arasında başlayan savaş Klein’ın Berlin’e dönmesine neden olduktan sonra da bir süre daha Paris’te kalan, bir ara İtalya’ya gitmek üzere yola çıktıysa da casus zanlısı olarak yakalanıp bir ay gözaltında tutulan Lie serbest bırakıldıktan sonra İtalya üzerinden Berlin’e, Klein’ın yanına döndü. 1871 ’de Kristiania Üniversitesi’nin verdiği burstan yararlanarak lisansüstü öğrenimine başladı. Ertesi yıl doktorasını tamamlamış, özellikle kısmi diferansiyel denklemlerin integrallerinin bulunmasına ilişkin araştırmalarıyla ilgi çekmeyi başarmış ve Kristiania Universitesi’nde ders vermeye başlamıştı. Kristiania’da kontakt dönüşümler, dönüşüm grupları ve diferansiyel geometri konularında son derece önemli araştırmalar yapmasına karşın, araştırmalarıyla öğrencilerinin ve çalışma arkadaşlarının ilgisini çekemeyen Lie, 1884’te, F.Engel’in kendisiyle birlikte çalışmak üzere Klein tarafından Kristiania’ya gönderilmesiyle bir ölçüde yalnızlığından kurtulabildi. 1886’da Leipzig Universitesi’nde Klein’dan boşalan profesörlüğe atandı. Araştırmalarıyla ilgilenen öğrenciler bulabildiği Leipzig’de çeşitli konularda ders kitapları yazan Lie, 1898’de Kristiania Üniversitesi’ne döndükten kısa bir süre sonra öldü.
Poncelet’nin tasarı geometrisinin ve Plücker’in nokta yerine doğru kullanımına dayanan yeni geometriler kurmayı amaçlayan çalışmalarının etkisiyle matematik araştırmalarına yönelen Lie’nin, kontakt dönüşümleri tanımlamasıyla ilk ürünlerini veren yaratıcılığı, Kristiania’daki ilk yıllarında dönüşüm grupları kuramına, ardından diferansiyel geometriye, yaşamının sonlarına doğru da geometrinin temellerinin araştırılmasına yönelmişti. Kişiliğindeki savrukluk, çalışmalarını yalnız başına derlemesini ve dizgeselleş-tirmesini engellediği için ancak bir yardımcı bulduğu dönemlerde düzenli ürünler verebilen, Engel’in yardımıyla dönüşüm gruplarına, Scheffers’in yardımıyla da diferansiyel denklemlere ve kontakt dönüşümlerin geometrisine ilişkin çalışmalarını yayımlayabilen Lie, 19.yy’ın gözde dili olan çözümleyicilikteki becerisinin azlığı yüzünden, integraller kuramıyla ilgili önemli buluşlarım çağdaşlarına anlatma olanağı bulamamış, yalnızca kendi adıyla anılan dönüşüm gruplarının kuramcısı olarak tanınmakla yetinmek zorunda kalmıştır.