Sinir Sistemi Nedir, Ne Demektir, Tanımı, Organları
SİNİR SİSTEMİ
İnsanın düşünme, duygulanma ve davranma işlevlerini sağlayan, bu arada diğer bütün sistemlerin çalışmasını düzenleyen ve yöneten sisteme sinir sistemi denir. Diğer canlılara oranla insanın sinir sistemi oldukça gelişmiş ve karmaşık bir yapı gösterir ve üç ana bölümden oluşur:
a) Merkezi Sinir Sistemi:
Beyin ve omuriliği içine alır. Beyin ortalama 14.000.000.000 hücreli, 1350 gr. ağırlığında yumuşak bir dokudur. Beynin daha fazla veya daha az ağır olmasının, işlevleriyle bir ilişkisi yoktur. Beyin üç bölüme ayrılır. Serebrum (gündelik dilde beyin denilen bölümdür; büyük beyin veya ön beyin denilebilir), beyin sapı ve serebellum (beyincik).
Serebrum, tam olmayan bir biçimde iki yarım küreye ayrılmıştır. Üzeri girintili, çıkıntılıdır. Dört lobtan oluşur ve beynin altıda beşini kapsar. İnsanın en üst işlevleri olan duygu, düşünce ve bellek asıl olarak serebrumun üç milimetre kalınlığındaki kabuğu tarafından sağlanır. Alın lobu da denilen frontal lob, motor hareketleri kontrol ve koordine eder; işlevleri tam olarak bilinmemekte, mizaç, yargılama, dikkat ve dürtülerin bu lobla ilgili olduğu sanılmaktadır. Parietal loblar, frontal lobun arkasında, şakakların üst kısmında bulunurlar. Dokunma ve sıcaklık duyu algılarımızın yönetildiği merkez burasıdır. Temporal loblar ise kulakların hemen üst tarafında, şakaklarda bulunurlar. İşitme duyusunun merkezidirler. Duygular ve bellek ile ilgili işlevleri de bulunduğu sanılmaktadır. Oksipital lob, başın arka kısmına yerleşmiştir ve görme duyusunun merkezidir. Serebrumun iki yarımküresi arasındaki iletişim, ara yollar vasıtasıyla sağlanır.
İnsanların büyük çoğunluğunda sol yarımküre baskındır ve konuşma merkezi de bu yarımkürede bulunur.
Beyin sapı ise yukarıdan aşağıya doğru orta beyin, köprüler (pons) ve omurilik soğancığı (medulla oblangata, bulbus) olmak üzere üç kısımdır. Beyin sapı, beynin oldukça küçük bir bölümü olmasına rağmen, canlılığı sağlayan hayati işlevler buradan yürütülür. Ayrıca bedenin diğer bölgelerinden gelen uyarımların serebruma geçişini sağlayan ana yollarda buradan geçer.
Beyincik ise beyin sapının arkasında, serebrumun arka kısımlarının (oksipital lob) altında bulunan bir başka küçük organdır. Temel olarak kas koordinasyonundan sorumludur; eğer beyincik işlevleri çeşitli nedenlerle bozulursa, litreme, patlayıcı konuşma, dengesizlik ve kas beceriksizliği görülür.
Beyin sapı aşağıya doğru omurilikle devam eder. Omurilik, omurgalar tarafından korunur. Ortalama 70 cm. kadardır, ama son 25 cm’lik bölümü işlevsel değildir. Omurilikten duyu ve hareketle ilgili 31 çift sinir çıkar ve bedenin çeşitli yerlerine dağılır. Ayrıca serebrum’a giden ve serebrum’dan gelen önemli iletim yollan da omurilikten geçer.
Ruyalar/sinir-sistemi” 261″ 369″
b) Çevresel (Periferİk) Sinir Sistemi:
Merkezi sinir sistemini bedenin diğer bölümlerine bağlayan sinirlerden kuruludur. Bu sinirler toplam 43 çifttir; onikisi Merkezi sinir sisteminin kafa içindeki beyin bölümünden çıktığı için, bunlara kafa çiftleri denir. Geriye kalan 31 çift ise, omurilikten çıkar. Kafa çiftlerinin her birinin farklı görevleri vardır. Hepsi birden kabaca kafamızdaki duyularımızın (görme, işitme, koklama ve tat) ve kafamızdaki organların kaslar yoluyla hareketlerinin sağlanması, kafamızdaki deri ve mukozaların dokunma, ağrı, ısı duyularının serebruma iletilmesiyle yükümlüdürler. Omurilikten çıkan 31 çift sinir ise, bedenin kafa dışındaki bölümlerinin çizgili kaslarından aldıkları bilgileri omurilikten alarak kaslara götürürler. Böylece uygun istemli kas hareketi sağlanmış olur. Omurilik sinirleri aynı bilgi iletim işlevini ulaştıktan bölgelerdeki dokunma, ağrı, ısı duyulanyla ilgili olarak da yaparlar.
c) Otonom (Vejetatif) Sinir Sistemi:
Organların ve düz kasların çalışmasını düzenleyen sistemdir. Merkezi hipotalamus ve beyin sapındaki otonom merkezlerdir. Organlara iletim yine beyin sapı ve omurilik; kafa çiftleri ve periferik sinirlerin otonom dallan aracılığıyla olur. Otonom sinir sistemi çalışmalarını, parasempatik ve sempatik adı verilen ve genellikle birbirlerine karşı ters etki gösteren altsistemlerle sürdürür. Sinir sisteminin çok önemli bir bölümünü de beyin kabuğunun altındaki çekirdek yapılan oluşturur.
Bu yapılar, serebrum içinde ele alınabilmelerine rağmen her birinin çok özel ve özgün işlevler üstlenmeleri, ayrı değerlendirilmelerine yol açmakladır. Bunlardan lalam us, duyusal yolların ana nakil merkezidir. Beyin kabuğuyla daha aşağı merkezler arasındaki iletimlerin bütünleştirici bir aracıdır. Hipotalamus ise beynin üçyüzde birini oluşturacak kadar küçük olmasına rağmen çok fazla karmaşık bir işlevi yerine getirir. En temel olarak hipotalamus, organ işlevlerini kontrol eden merkezdir. Otonom sinir sistemini, hipofizi ve salgı bezlerini yönetir. Vücut sıcaklığının korunması; dolaşım ve solunum aktiviteleri, uyku, yağ, karbonhidrat ve protein metabolizması, su ve elektrolit dengesi ve cinsel aktivite gibi hayati ya da çok önemli işlevlerin düzgün yürümesinden sorumludur. Beyin kabuğu altındaki çekirdek yapılardan bazal ganglionlar, ilgili merkezler arasındaki koordinasyonu kurarak karmaşık istemli hareketlerin pürüzsüz ve otomatik şekilde sürmesini sağlarlar.
Erol GÖKA – SBA