Şehremaneti Nedir, Ne Demektir, Anlamı, Kuruluşu

ŞEHREMANETİ

Osmanlılarda Hicri 1271 (1854) tarihine kadar belediyeyi ilgilendiren işler inhtisab ağası adı verilen görevli tarafından idare edilirdi. Fakat 16 Ağustos 1854 tarihli bir tebliği ile intisâb ağalığına son verildiği gibi bunun yerine “Şehremaneti” adiyle yeni bir teşkilat kuruldu. Bu memuriyetin başında bulunan kimseye de şehremini adı verildi. Gerçi, yukarıda verilen tarihten önce de şehremini adında bir görevli vardı. Fakat bu, sadece sarayın mimari işleri ile ilgilenirdi. Halbuki 1854 te kurulan Şehr-emâneti’nin başına getirilen kişi, günümüzün belediye başkanlığı vazifesini icra ediyordu.

Osmanlılarda bu müessesenin kuruluşu iie ilgili olarak Osman Nuri Ergin şu bilgiyi vermektedir: Kırım muharebesinden sonra Batılılarla ilişkiler artmıştı. Bu meyanda pek çok müessesede olduğu gibi beledi işlerde de onlara benzemek ve onların tatbik ettikleri müesseseleri örnek almak gerektiği anlayışı hakim olmaya başladı. İşte bu yüzden Avrupalıların bu makamda kullandıkları Prefecture de la ville karşılığı olarak bizde de şehremaneti kuruldu. Önceleri kadı ve dolayisiyle muhtesibler tarafından görülen bu vazife, artık şehreminleri tarafından görülmeye başlandı. Eskiye nisbetle bir kısım vazifelerinde kısıtlamalar, bu müessesenin faaliyet sahasını daralttı. 1912 senesine aid olan Salnamede bu teşkilat için şu bilgiler verilmektedir: Şehremini, biri reis olmak üzere beş âzadan mürekkeb meclis-i emânet, meclis kalemi, mektubi kalemi, muhasebe kalemi, heyet-i fenniye kalemi, hukuk müşavirliği, heyet-i sıhhiyye idaresiyle yirmi belediye dairesi. Bu belediyelerin isimlerini burada vermiyoruz. Ankara’nın başkent olmasiyle orada da şehremaneti kurulmuş. Ancak daha sonra İstanbul’daki gibi burada ve diğer vilayetlerde “Belediye Reisliği” kurulmuştu.