Rasathane

Rasad ve hâne kelimelerinden kurulu olan bu deyim, astronomi veya meteoroloji gözlemleri için uygun şekilde donatılmış müesseselere ad olmuştur. Bir başka deyimle, gök olaylarını incelemek, her çeşit değişikliği gözlemlemek, veriler toplamak için sahası bakımından uzmanlığa ve işbirliğine dayanan müesseselere rasathâne denilebilir.

Rasathâne en iyi gözlem yapılabilecek yüksek ve havasının yıl boyunca açık olan yerler tercih edilir. Türkiye’de Antalya’da Toroslarda kurulu olan rasathane en çok bilinen ve gelişmiş olanıdır.

Tarihte, gelişmiş rasathânelerle ilk önce İslâm dünyasında karşılaşılır. İslam dünyasında ilk  rasatlar (gözlemler) 9. yy. başlarında Cündişapur’da (Güneybatı İran) yapıldı. Bu rasathaneler için tesbit edilmiş belli yerler vardı. İlmî ve idâri işlerini yürüten müdür, memur ve diğer görevlileri yanında, çeşitli aletlere sahib olan bu rasathanelerin özel kütüphâneleri olduğu da bilinmektedir. Bu haliyle akademik bir niteliği bulunan İslâm rasathaneleri, birer öğretim kurumu olarak medeniyet tarihimizde önemli bir yer tutmaktadırlar.

Türk-İslâm dünyasında astronomi ve rasat işinin, altın çağını yaşadığı devir, Timur’un torunu Uluğ Bey (1409-1449) zamanıdır. Uluğ Bey’den sonra bir diğer önemli kişisi Osmanlı’da ilk rasathaneyi kuran Takiyüddin Mehmed (ölm.1585)’ dir. III. Murad zamanında İstanbul’da Tophane’nin üstündeki rasathânede bizzat gözlem yaparak Zic (yıldızların belli zamanlardaki yerlerini ve hallerini gösteren cetvel) tertip etmiştir.