Mirza Melkum (Malcolm) Han Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

Mirza Melkum Han (1833-1908) Ermeni asıllı İranlı reformcu, diplomat ve gazeteci.

İsfahan’a bağlı Culfa’da doğdu. Şah Abbas döneminde Karabağ’dan İsfahan’a göç eden bir Ermeni ailesine mensuptur. Babası Mirza Ya’küb, Melkum’un doğu­şundan kısa bir zaman sonra müslüman olmuştu. Ancak baba oğul için bu din de­ğiştirmenin pek önemli olmadığı, ikisinin de masonluğun etkisinde kaldığı, hatta pozitivizmin öncülerinden Auguste Comte’un ortaya attığı “insanlık dini”ne inan­dığı anlaşılmaktadır. Bununla birlikte İran toplumunda İslâm’ın taşıdığı önemin far­kında olan Melkum, dönemin diğer bazı reformcularının takip ettiği siyaset gereği düşüncelerini İslâm’a uygun kavramlarla belirtmeye özen göstermiştir.

Melkum, Culfa’da başladığı öğrenimini Paris’te bir Ermeni eğitim kurumu olan Samuel Moorat College’da tamamladı.

1850’de İran’a döndü; bir yandan İran’ın yeni kurulan ilk modern eğitim kurumu olan darülfünundaki Avrupalı hocaların çevirmenliğini, bir yandan da Nâsırüddin Şah’ın özel mütercimliğini yaptı. Bu sıra­da Batılılaşmacın gerekliliği üzerine ilk risalelerini ve özellikle Kitâbçe-yi Ğaybi yi yazdı. 18S6’da Mirza Ferruh Han’ın Paris ve Londra elçiliği sırasında onun ya­nında çalışarak diplomasi alanında ilk tec­rübesini kazandı. Bir yıl sonra İran’a dö­nerek ülkedeki ilk mason locası olan Ferâ-mûşhâne’yi Tatvan’da kurdu. Saray men­subu, tüccar ve ulemâdan pek çok kimse bu teşkilâta katıldı. Ferâmûşhâne’nin cumhuriyet komplocularının merkezi ola­bileceğinden çekinen Nâsırüddin Şah 1861 Ekiminde bu teşkilâtı kapattı, Mel-kum’u da İrak’a Araplar’ın yoğun olduğu bölgeye sürdü. Bağdat’ta birkaç ay geçi­ren Melkum, İran’ın baskılan üzerine böl­gedeki Osmanlı yetkilileri tarafından İs­tanbul’a nakledildi. İstanbul’da sürgün­deyken 1864 “te bîr Ermeni kilisesinde ön­de gelen Ermeniler’den olan Arakel’in kı­zıyla evlendi.