Mesel Nedir Ne Demektir, Kelime Anlamı, Türleri
Lûgatta, benzer ve benzeyen manâsına gelen bu kelime, Arabça’daki m s l kökünden türetilmiştir. Cem’i emsâl gelir. Istılah olarak mesel, kelimenin yapısındaki misâl manâsından hareketle halk arasındaki mütedâvil, kalıplaşmış ve teşbih ve temsile dayanan ifadeler anlamına gelmektedir.
Bunlar dilimizde atasözleri ve (meselimsi) tabirler olarak yer alır. Durub-u emsâl ifadesi umumu için kullanılır.
Meselin üç ana unsuru vardır:
- Yaygınlık, yani halk arasında kullanılır olması,
- Bir kasda binâen kullanılması,
- Benzetmeye dayanmasıdır.
Asıl meseller bu üç unsuru birbirine eşit tarzda ihtiva ederler. Mesel yaygınlıkları, sabit kalmak şartıyla teşbih ve kasd yani manâ oranlarında değişmeler olursa meselin tali gurubları olan şu nevileri ortaya çıkar.
- Meselimsi tabirler: Bunlar hal bildirirler.
- Temsiller ve teşbihler: Bunlar daha ziyade eğitim ve öğretim kasdını güden kıyasî mesellerdir. Buna fabllar ve esâtir tarzlı meseller girer.
- Hikemi meseller: Manâ ciheti ağır basan ve bir ibret için söylenen mesellerdir. Bunlara meşhur beyitleri de ilâve etmek mümkündür.
- Taklidî ibâreler: Duâ, beddua, selâm övgü vs. ler.
Asıl meseller yaşanan bir hadiseden kalan bir ibare veya onu hatırlatan bir sözdür. Bu mesel ibareleri hayatta karşılaşılan benzer vaziyet, hal ve şartlarda kullanılır. Temessül edilen beyitleri de mesel gurubuna dahil etmek gerektir.
Mesel ibareleri değişmez. Fakat bölge hususiyetleri ve zamanın tesirleri meselin ana yapısı sabit kalmak şartıyla meselde te’şirini icrâ ederler.
Mesel, belagata dair hususlardan temsil, teşbih, istiâre, kinâye, seci’, itbâ, tevriye, irsâlulmesel vs. gibi tarzları ihtiva etmektedir.
Mesel bir cemiyetin aynasıdır. İslâm cemiyeti, Kur’ân ve hadîsten bir çok ifadeyi günlük hayatlarında mesel olarak kullanmışlardır.(1)
İlk meselleri ortaya koyanlar daha çok peygamberlerdir. Mesellerin çoğu dinî bir manâ taşır. Halk, mesel niteliğindeki sözleri daha kolay benimser ve onları daha kolay ezberler. Tevrat’ta yer alan Hz.Süleyman’ın meselleri bunlardandır. Kitab-ı MuKaddes’deki ibret verici hikâyelere de mesel denir.
Meseller manzum veya mensûr olabilir. Arab, İran ve Türk edebiyatlarında, meselleri şiirlerine konu edinenler olduğu gibi, meselleri manzum hale getirenler de vardır.
(1) (Ahmet Bulut’un Emsâl konulu doktora çalışmasından alınmıştır).