Mehmed Refik Efendi -Şeyhülislam- Kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi

Mehmed Refik Efendi (1814-1871) Osmanlı şeyhülislâmı.

Bosna’da Rogatica’da (Çelebipazarı) doğdu. Haciabdiç ailesine mensup olup babası Ali Efendi’dir. İlk öğrenimini ta­mamladıktan sonra Saraybosna’ya gidip akrabası Mustafa Efendi Gloce’nin hima­yesine girdi. Travnik(Bosna-Hersek) kadı nâibliğine tayin edilen Mustafa Efendi ile birlikte oraya gitti (1825) ve tahsilini ora­da sürdürdü. Ardından Saraybosna’ya dö­nerek Kurşumliya (Kurşunluca) Medresesi’ne (Gazi Hüsrev Bey Medresesi) girdi. Buradaki öğrenimi 1832 yılına kadar de­vam etti. Aynı yıl Bosna kadılığı görevin­de bulunan Ispartalı Hüseyin Efendi onu Saraybosna Mahkemesi kâtipliğine getir­di ve kadılık görevini tamamladıktan son­ra 1833’te beraberinde İstanbul’a götür­dü. Hüseyin Efendi’nin desteğiyle tahsi­lini sürdüren Mehmed Refik Efendi, Aksakallı Müzellef Ahmed Efendi’den icazet aldı. 1837’de aynı zamanda kayınpederi olan Hüseyin Efendi’nin Şam kadılığına tayini üzerine onunla birlikte Şam’a gitti. Burada Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin gö­rüşleri çerçevesinde tasavvufa meyletti. 1838’de kayınpederi Şam’da vefat edince ailesiyle beraber İstanbul’a döndü. 1840′-ta bir süre fahrî olarak Evkaf Teftişi Ka-lemi’nde, ardından meşihata bağlı fetva­hanede çalıştı. Bir yıl sonra İstanbul’daki Eyüp Mahkeme-i Şer’iyyesi’ne kadı olarak tayin edildi ve bu görevde üç yıl kaldı. 1844’te Varna (Bulgaristan) kadılığına ge­tirildi, burada bir yıllık görevini tamam­layarak İstanbul’a döndü. 1845’te meşi­hata bağlı yüksek fetva makamında ka­lem kâtipliğine, aynı yılın ramazan ayın­da Meşrebzâde Mehmed Arif Efendi’nin ayrılmasıyla boşalan fetva emini maka­mına bizzat Şeyhülislâm Mekkîzâde Meh­med Âsim Efendi tarafından tayin edildi. Genç sayılabilecek bir yaşta böyle yüksek bir makama tayini itirazla karşılandıysa da bunlardan bir sonuç çıkmadı. 1847′-de Bosna mollası unvanını, bir yıl sonra İz­mir payesi, 1849’da Edirne payesi, bir yıl sonra Haremeyn-i muhteremeyn payesi ve 1854’te de İstanbul payesini aldı. İki yıl sonra fetva emini görevinden ayrılıp Evkâf-ı Hümâyun müfettişliğine getirildi. 1857’de Anadolu ve Rumeli kazaskerliği müsteşarı oldu. Bir yıl sonra yeniden fet­va emini makamına getirilip aynı yılın ra­mazan ayında Anadolu kazaskerliği gö­revine tayin edildi. 1865’te Meclis-i İntihâb-ı Hükkâmü’ş-şer’ başkanı oldu ve Meclis-i Ahkâm-ı Adliyye üyeliğine getiril­di. Aynı yıl kendisine Rumeli payesi veril­di ve hacca gitti.

Mehmed Refik Efendi 27 Rebîülevvel 1283’te (9 Ağustos 1866) şeyhülislâm ol­du. Bu makamda bir yıl dokuz ay dokuz gün kaldı ve 30 Nisan 1868’de azledildi. Bu arada Meclis-i Âlî üyeliği yaptı. 19 Ni­san 1871’de vefat etti. Sicill-i Osmânî’-de ölüm tarihi yanlış olarak 4 Safer 1288 (24 Nisan 1871) olarak zikredilir (II, 415). Kabri Fâtih Camii’nde Fâtih Sultan Mehmed’in türbesi civarındadır. Doğum yeri olan Rogatica’da bir cami ve bir sıbyan mektebi yaptırmıştır. Halk arasında “Şehislâmiyye” adıyla da tanınan cami ve ya­nındaki sıbyan mektebine vakıflar tahsis etmiştir. Bu cami II. Dünya Savaşı esna­sında tahrip edildiğinden günümüze ka­dar ulaşmamıştır.

Dönemin kaynaklarında ilmî şahsiyeti övülen Mehmed Refik Efendi devlet ta­rafından Murassa’ Ûsmânî ve birinci de­rece Mecîdî nişanlan İle Ödüllendirilmiş­tir. İlgi alanı fıkıh olmakla birlikte bu ko­nuda önemli bir eser yazmamıştır. Yalnız Şeyhülislâm Seyyid Feyzullah Efendi’nin Fetâvâyı Feyziyye adlı Türkçe eserin­deki fetvaların mesnetlerini fıkıh kitap­larından yaptığı nakillerle gösterdiği JVu-külü’l-Fetâva’l-Feyziyye adlı bir çalış­ması vardır. Söz konusu eser Feyzullah Efendi’nin kitabıyla birlikte Fetâvâ-yı Feyziyye maa’n-nukül adıyla neşredil­miştir (İstanbul 1266).

TDV İslâm Ansiklopedisi