Mecalisun Nefais Yazarı, Türü, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Mecâlisü’n-nefâis. Türk edebiyatında Ali Şîr Nevâî (Ö. 906/1501)

Semerkantta Hüseyin Baykara adına Çağatay Türkçesi’yle yazılan Mecalisü ‘n-nefâis, Türk diliyle kaleme alınmış ilk tez­kire olması yanında gerek XIV ve XV. yüz­yıllar Orta Asya Türk dünyasının sosyal ve kültürel hayatına ışık tutması, gerekse devrinin edebî hayatıyla şairleri hakkında bilgi vermesi bakımından önemlidir. Ese­rin 896 (1491) veya 897’de (1492) yazıl­dığını belirten kaynaklar yanında yalnız ikinci meclisin yazılış tarihinin 896 oldu­ğunu. Ali Şîr Nevâî’nin çalışmasını 903 (1498) yılında ikinci defa gözden geçire­rek yirmi üç şair ilâvesiyle yeniden telif ettiğini söyleyenler de vardır.

Mecâlisü’n-nefâis bir giriş ve “meclis” adıyla kayıtlı sekiz tabakadan meydana gelmektedir. Giriş bölümünde kitabın te­lif sebebini açıklayan Nevâî. Molla Câmî-nin Bahâristân’ı ile Devletşah’ın Tezkiretü’ş-şuarâ’smm değerli eserler olduğu­nu, Devletşah’ın pek çok zahmetle şairleri güzel bir şekilde topladığını ifade eder. Aynı türde başka eserlerin de bulunduğu­na dikkat çeken Nevâî bu eserlerde yer verilmediği için zamanla unutulan birçok değerli şair hakkında bir kitap yazma arzusu beslediğini, nihayet Hüseyin Bayka-ra’nin teşvik ve desteğiyle eserini yaz­maya muvaffak olduğunu belirtir.

Nevâî’nin, başlarına bir açıklama ve sonlarına bir tetimme koyduğu meclis­lerle bunların ihtiva ettiği şair sayısı şöy­ledir: Birinci meclis Nevâîden önce yaşa­yan kırk altı şair, ikinci meclis Nevâî’nin çocukluk ve gençlik yıllarında hayatta olup görüştüğü, ancak tezkirenin tamam­landığı tarihte ölmüş bulunan doksan üç şair. üçüncü meclis Nevâî’nin zamanında üne kavuşan, kendisinin bizzat tanıyıp dostluk kurduğu yüz yetmiş üç şair. dör­düncü meclis çağın meşhur âlimlerinden şiirle de meşgul olan yetmiş iki kişi, be­şinci meclis TJmurlular ailesinemensup yirmi üç Horasanlı şair mirza, altıncı mec­lis Horasan dışında yaşayan şair ve âlim­lerden otuz bir kişi, yedinci meclis sultan ve şehzadeler içinde şiirden hoşlanan ve güzel şiir okuyan yirmi iki kişi ihtiva eder; sekizinci meclis Sultan Hüseyin Bay­kara hakkındadır. Eserin beşte birini teş­kil eden bu mecliste Nevâî çocukluk ar­kadaşı ve yakın dostu olan hükümdarın, usta bir şair olduğunu söyler ve divanın­da mevcut gazellerinin matla’lannı verip açıklamalarda bulunur.