Maktel Ne Demek, Türü, Özellikleri, Örnekleri, Hakkında Bilgi

Maktel. Tanınmış bir veya birkaç kişinin öldürülmesini konu alan eserlere verilen ad.

Sözlükte “öldürmek” anlamındaki kati kökünden türeyen maktel “birinin öldü­rüldüğü yer veya öldürülme zamanı; vah­şice öldürme; ölümlere sebep olan büyük savaş” demektir. Kelime, Câhiliye devrin­deki öldürmelerden söz eden şiirlerde kati karşılığında kullanılmakla beraber tarihî-edebî terim anlamını İslâmî dönemde kazanmıştır. Hz. Peygam­ber döneminden itibaren İslâmiyet’le il­gili mücadeleler, hilâfet meselesinden kaynaklanan öldürmeler ahbâr, tarih, ensâb kitaplarında genellikle maktel keli­mesiyle karşılanmış ve ayrı bölümler ha­linde kaleme alınmıştır. Zamanla ölüm­lerin sayısı ve önemi arttıkça “maktel” ve­ya “makâtil” başlığı altında tarihî- edebî nitelikli müstakil eserler yazılmıştır. Mak-tellerin Öldürmeleri konu edinen diğer eserlerden farkı, bu metinlerde yalnız kati olayının ele alınması ve söz konusu hadiselerin etraflı şekilde anlatılmasıdır.

İlk makteller, önemli kişilerin öldürül­mesini gören veya görenlerden işitenler vasıtasıyla bilgi vermek üzere kaleme alınmıştır. Bu metinlerde İslâmiyet uğru­na katledilen kimselerden söz edilmekle beraber Resûl-i Ekrem’in akrabalarının ve özellikle Hz. Ali neslinin savaşlar, suikast­lar ve başka sebeplerleöldürülmesi konu­ları daha yaygın biçimde ele alınmıştır. Maktellerde râvi zincirinin ve incelenen başka kaynakların zikredilmesine rağmen tarihî gerçeklere uymayan dinî-efsanevî unsurların da yer aldığı, konunun çok za­man duygulu ve destanı bir üslûpla iş­lendiği görülmektedir.

Daha çok Şiî müellifleri tarafından ka­leme alınmakla birlikte peygamber aile­sine duyulan muhabbet sebebiyle diğer müslümanların yazdığı maktel sayısı da az değildir. Arap tarihi ve edebiyatının zen­gin alanlarından birini oluşturan maktel-lerin ilk örnekleri II. (VIII.) yüzyılın birinci çeyreğine aittir. Fakat bunların önemli kısmı kaybolmuş, bir kısmı da orijinal bi­çimde veya tahrif edilmiş haliyle bugüne ulaşmıştır. Şiî rical kitapları, fihristler ve tarih kitapları tarandığında ilk dört yüz­yılda en az otuz iki yazarın bir veya birkaç maktel / makâtil yazmış olduğu görülür. Kaynaklarda adı geçen en eski maktel Câbir el-Cu’fT-nin (ö. 128/746) günümüze kadar gelme­yen Maktelü Emîri’l-müminîn’i-dir. İlk maktel müellifi olarak bilinen Şiî tarihçisi Ebû Mihnef in (ö. 157/774) Mak­telü Aiî, Maktelü’l-Hüseym Mak’telü Hucr b. Adî, Mak­telü Muhammed b. Ebî Bekir eş-Şıddîk, Makteîü Muhammed b. Ebî Huzeyfe, Maktelüc Oşmân, Maktelü Musab b. Zübeyr gibi en az on üç makteli olduğu haber veril­mektedir. Ebû Mihnef hakkında bir monografi hazırlayan Ursula Sezgin bu eserlerin bir kısmının ona at­fedildiğini, bir kısmının kaybolduğunu, günümüze ulaşan yazmaların ise yapılan ilâvelerle tahrif edildiğini söylemektedir. Ebû Mihnef in eserleri hakkında bilgi kendisinden sonra maktel yazan İbnü’l-Kelbî, Nasr b. Müzâhim, Ebü’l-Ferec el-İsfahânî gibi müelliflerle Taberî, Belâzürî, Mes’ûdî gibi tarihçilerin eserlerindeki, “Ebû Mihnef der ki; Lût b. Yahya rivayet eder ki” gibi sık karşılaşılan alıntılardan elde edilebilmektedir.